Dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) là liệu pháp dự phòng mang tính đột phá, có thể giảm nguy cơ lây nhiễm HIV tới hơn 92% nếu được sử dụng hằng ngày, như một phần của chiến lược dự phòng tổng thể. PrEP được giới thiệu lần đầu tiên tại Việt Nam vào đầu năm 2017 trong khuôn khổ chương trình Prepped for PrEP - một chương trình thí điểm do Cục Phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam (VAAC) và Dự án USAID PATH Healthy Markets phối hợp triển khai. Dịch vụ PrEP nhận được sự quan tâm của nhóm đích với số lượng đăng ký sử dụng ngày càng tăng và tỷ lệ người tiếp tục sử dụng PrEP cao.

Từ tháng 11/2019, PrEP đã được mở rộng thêm ra 15 tỉnh, thành phố, đưa dịch vụ này sẵn có tại 26 tỉnh, thành phố ở Việt Nam với sự hỗ trợ của Chính phủ Hoa Kỳ, Quỹ Toàn cầu và Chính phủ Việt Nam. Kể từ khi khởi động chương trình PrEP năm 2017, đã có hơn 12.000 người đăng ký sử dụng PrEP, trong đó chỉ riêng dự án USAID/PATH Healthy Markets đã có 6.678 người sử dụng PrEP trong năm 2020, tăng 3.946 người so với năm 2019.

Việt Nam đang ở năm thứ 2 triển khai mở rộng chương trình dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) tại 27 tỉnh, thành phố và đã có những điều chỉnh phù hợp để tiếp tục đáp ứng tốt nhu cầu của nhóm đích. Tại Hội thảo Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) 2018-2020 và kế hoạch 2021 tại Hà Nội, Cục Phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam (VAAC) diễn ra ngày 5/11/2020 đã chia sẻ báo cáo về chương trình PrEP quốc gia, cho thấy sự gia tăng nhanh số người duy trì và đăng ký sử dụng PrEP mới, bất chấp tác động của đại dịch Covid-19.

Việc triển khai PrEP không ngừng được đổi mới và sáng tạo nhằm cung cấp các lựa chọn tiếp cận mới và đa dạng cho những người có nguy cơ nhiễm HIV. PGS.TS Phan Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng, Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết: “Năm nay, vì Covid-19, chúng tôi đã phải áp dụng linh hoạt nhiều giải pháp để đảm bảo nhóm đích vẫn có thể tiếp tục tiếp cận các dịch vụ y tế thiết yếu trong đó có dịch vụ HIV như PrEP”.

PGS.TS Phan Thị Thu Hương cũng cho biết: “Số người đăng ký sử dụng PrEP mới vẫn cao, cho thấy rõ nhu cầu đối với dịch vụ này. Chúng tôi đã học được nhiều bài học từ giai đoạn giãn cách xã hội do Covid-19, liên quan đến việc cung cấp dịch vụ khám, chữa bệnh từ xa, lấy mẫu xét nghiệm và giao thuốc tận nhà, chúng tôi thấy được sự cần thiết phải tích hợp các giải pháp đó để cải tiến việc cung cấp các dịch vụ hiện có”.

Thành công của chương trình cho đến nay là nhờ vào các chiến dịch tạo cầu mạnh mẽ và đa dạng hóa các dịch vụ, chẳng hạn như PrEP tình huống (ED-PrEP) mới được giới thiệu cho nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và triển khai cung cấp PrEP tại một loạt các phòng khám công, tư nhân và phòng khám cộng đồng. ED-PrEP là một cách sử dụng thuốc PrEP theo tình huống với liều lượng khác so với PrEP hằng ngày. ED-PrEP cho hiệu quả cao trong dự phòng nhiễm HIV ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), cho họ thêm lựa chọn, sự linh hoạt, thuận tiện khi sử dụng. ED-PrEP đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thông qua vào tháng 7/2019 và đã được cập nhật trong Hướng dẫn quốc gia về PrEP của Việt Nam, như vậy nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) có thể lựa chọn chỉ dùng PrEP khi có hành vi nguy cơ cao, thay vì cần uống hằng ngày trong thời gian dài.

Bà Ritu Singh, Giám đốc Văn phòng Y tế Việt Nam của USAID cho biết: “Chúng tôi cam kết hỗ trợ Cục Phòng, chống HIV/AIDS và các đối tác giới thiệu các chiến lược dự phòng mới dựa trên bằng chứng khoa học đáng tin cậy, đảm bảo khách hàng PrEP nhận được sự hỗ trợ cần thiết để tiếp tục sử dụng PrEP. Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã thể hiện vai trò lãnh đạo xuất sắc nhằm tăng cườngkiểm soát dịch. Chúng tôi mong muốn tiếp tục hợp tác để giúp hiện thực hóa mục tiêu quan trọng này”.

Chương trình PrEP quốc gia được xây dựng dựa trên những thực hành tốt nhất trên toàn cầu và nghiên cứu nhu cầu của nhóm đích. “Chúng tôi đã nhân rộng chương trình PrEP bằng cách tích hợp toàn diện các dịch vụ PrEP ở cả phòng khám công và tư, song song với các chiến dịch tạo cầu với sự tham gia của cộng đồng ngay từ khâu thiết kế chương trình”, tiến sĩ Kimberly Green, Giám đốc Chương trình toàn cầu về HIV và Lao của PATH, giám đốc dự án USAID/PATH Healthy Markets cho biết: “Các nhóm đích sẽ chỉ tiếp cận dịch vụ nếu họ biết thông tin và cảm thấy an toàn, tin tưởng người cung cấp dịch vụ. Đó là lý do tại sao việc cung cấp dịch vụ một cách toàn diện là rất quan trọng. Dự án USAID/PATH Healthy Markets đã hỗ trợ các tổ chức cộng đồng tăng cường năng lực cung cấp dịch vụ PrEP, điều chỉnh dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của cộng đồng, cùng đồng hành thiết kế các chiến dịch và sự kiện hướng tới khách hàng, đồng thời thực hiện một chương trình cải tiến chất lượng liên tục nghiêm ngặt”.

Theo PGS.TS Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, sau 2 năm thực hiện triển khai dịch vụ PrEP tại 27 tỉnh, thành phố, tính đến 30/9/2020, tổng số khách hàng sử dụng ít nhất 1 lần dịch vụ PrEP là 13.256 khách hàng, số khách hàng đang điều trị PrEP 10.097 người, đạt 86,7% chỉ tiêu đã đặt ra cho năm 2020. Trong số khách hàng điều trị PrEP, có 78,6% là nhóm khách hàng MSM có nguy cơ cao nhiễm HIV. Số cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP là 111 cơ sở, trong đó tư nhân 28 cơ sở và công lập 83 cơ sở. Nhận thức về PrEP của các nhà lãnh đạo, cán bộ y tế, các tổ chức dựa vào cộng đồng, tổ chức xã hội, khách hàng có nguy cơ cao nhiễm HIV và người dân ngày càng được nâng cao.

Cục trưởng Long cũng nhấn mạnh, để góp phần ngăn chặn dịch HIV có xu hướng tăng nhanh ở nhóm MSM và ở những người có hành vi nguy cơ cao, hoàn thành chỉ tiêu điều trị PrEP năm 2020 và tăng ít nhất gấp gần 2,5 lần khách hàng được điều trị PrEP vào năm 2021 so với năm 2020, chúng ta thấy vẫn còn những tồn tại, khó khăn cần phải được suy ngẫm, tìm ra nguyên nhân và có các giải pháp, kế hoạch quyết liệt hơn trong thời gian tới. Vấn đề đặt ra là: làm sao để nâng cao nhận thức về PrEP đối với các đối tượng đích hơn nữa, mở nhanh dịch vụ ở những tỉnh/thành phố có tỷ lệ lây nhiễm trong nhóm MSM cao, thu hút được nhiều khách hàng có nguy cơ cao lây nhiễm HIV vào điều trị PrEP, kết nối tốt hơn nữa giữa các nhóm cộng đồng và cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP, duy trì tỷ lệ điều trị cao, sàng lọc và đưa được nhiều khách hàng bị đồng nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục, viêm gan vi rút B, C đến các chuyên khoa liên quan để được điều trị kịp thời.

Nhân dịp này, Cục trưởng Long cũng đề nghị các Dự án, các nhà tài trợ tiếp tục cùng chung tay với Bộ Y tế Việt Nam để mở rộng và triển khai chương trình PrEP tốt hơn nữa trong thời gian tới góp phần hoàn thành chiến lược chấm dứt dịch bệnh AIDS tại Việt Nam vào năm 2030 đã đề ra./.

L.H