Phong tục này là nguyên nhân gây ra những cái chết thương tâm cho sản phụ và trẻ sơ sinh, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng dân số.  

Tỉ lệ sinh con tại nhà cao

 “Bố mẹ mình ngày xưa đẻ con ở nhà nên mình nghĩ không cần phải xuống trạm y tế. Khi vợ mang thai, vợ chồng mình cũng bảo nhau để đẻ ở nhà thôi. Khi vợ đẻ, mình trực tiếp đỡ và dùng kéo cắt rốn cho con”. “Gia đình bảo đưa vợ xuống trạm y tế, nhưng vợ nhất quyết không đi vì xấu hổ. Giờ thì vợ mình mất rồi. Đây là bài học cho bà con khi có người nhà sinh nở không nên để đẻ tại nhà, mà cần đưa đến trạm y tế để khám và được hỗ trợ tại trạm y tế”. Đó là lời chia sẻ đầy nước mắt, ân hận, hối tiếc của hai ông bố trẻ người Mông ở xã vùng cao Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ và Thèn Sin, huyện Tam Đường (Lai Châu) bởi cả hai đều quyết định để vợ sinh con tại nhà theo phong tục tập quán của dân tộc mình, để rồi người mất con, người mất vợ.

Dù được đầu tư trang thiết bị y tế đầy đủ, có y, bác sĩ đào tạo bài bản, nhưng do phong tục, tập quán lạc hậu, nhiều phụ nữ ở các xã vùng cao trên địa bàn tỉnh Lai Châu vẫn lựa chọn “vượt cạn” tại nhà. Câu chuyện mẹ chồng đỡ đẻ cho con dâu, hay chồng đỡ đẻ cho vợ vẫn diễn ra phổ biến.

Hủ tục này phổ biến trong đồng bào dân tộc Mông và có những địa phương tỷ lệ sinh con tại nhà chiếm tới hơn 70%. Để rồi chỉ đến khi đứa trẻ, hoặc người mẹ có dấu hiệu bất ổn về sức khỏe, thậm chí có nguy cơ tử vong, họ mới đưa đến cơ sở y tế để cầu cứu y, bác sĩ.

Y sĩ Lê Thị Thu Hà, cán bộ Trạm Y tế xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ chia sẻ: Hằng năm, trạm y tế đề ra chỉ tiêu đẻ tại trạm y tế, cơ sở y tế, nhưng đều không đạt vì thói quen của đa phần phụ nữ tại địa phương là sinh đẻ tại nhà. Có những ca, nhà ở ngay sát trạm y tế, dù được tuyên truyền, vận động nhưng vẫn đẻ tại nhà, tập quán của họ nhiều đời nay vậy rồi. Anh chị em cán bộ y tế cũng tích cực đi tuyên truyền, nhưng nhận thức của bà con chưa thay đổi được nhiều, tỷ lệ đẻ tại nhà vẫn rất cao.

Việc sinh con tại nhà ở Lai Châu tập trung chủ yếu trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số có điều kiện kinh tế khó khăn như Sìn Hồ, Mường Tè, Phong Thổ. Điển hình năm 2021, tỷ lệ phụ nữ tự sinh con tại nhà tại huyện Sìn Hồ chiếm gần 53%. Dù được các cấp chính quyền và cơ quan chức năng tăng cường tuyên truyền, vận động, nhưng tỷ lệ này trong 6 tháng đầu năm 2022 vẫn là 45%.

Lý giải nguyên nhân dẫn tới việc phụ nữ sinh con tại nhà trên địa bàn huyện vẫn chiếm tỷ lệ cao, bác sĩ Nguyễn Trung Quyền, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Sìn Hồ cho biết, do huyện có diện tích rộng, địa hình đồi núi dốc cao, giao thông đi lại khó khăn nên bà con thường ngại di chuyển khi có biểu hiện sinh. Nguyên nhân nữa là đồng bào có phong tục tập quán lạc hậu lâu đời, phụ nữ thường có tâm lý xấu hổ, e ngại khi đến cơ sở y tế thăm khám. Có rất nhiều nguy cơ tai biến khi sinh con tại nhà. Tỷ lệ viêm phổi ở trẻ sơ sinh, nhiễm trùng rốn, rồi nguy cơ mẹ bị nhiễm trùng hậu sản cũng rất cao. Vì vậy, Trung tâm Y tế huyện khuyến cáo bà con đến cơ sở y tế khám và chờ đẻ là tốt nhất. Chúng tôi đã chủ động tham mưu cho UBND huyện chỉ đạo các ban, ngành, đoàn thể tuyên truyền, vận động bà con trên địa bàn đến cơ sở y tế. Hằng năm, trung tâm đào tạo cho cô đỡ thôn bản, để làm sao bà con được tiếp cận dịch vụ y tế, cũng như được nhân viên y tế đỡ đẻ tốt nhất.

Đẩy mạnh tuyên truyền

Cùng với sự phát triển về kinh tế - xã hội, những năm qua, mạng lưới y tế cơ sở ở Lai Châu luôn được quan tâm đầu tư để chăm lo sức khỏe cho người dân. Ngoài cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại, nguồn nhân lực y tế cũng từng bước được tăng cường khi nhiều trạm y tế ở vùng sâu, vùng xa đã có bác sĩ. Thế nhưng, chất lượng chăm sóc sức khỏe khi sinh cho phụ nữ vùng dân tộc thiểu số vẫn chưa được nâng cao do một bộ phận người dân chưa phối hợp. Theo thống kê của cơ quan chức năng tỉnh Lai Châu, năm 2021, toàn tỉnh có gần 3.000 ca sinh đẻ tại nhà trên tổng số hơn 8.600 ca, chiếm tỷ lệ hơn 34%; 6 tháng đầu năm 2022, tỷ lệ sinh đẻ tại nhà lại gia tăng, khi địa phương ghi nhận gần 1.400 ca/hơn 3.800 ca, chiếm gần 36,4%. Dù ngành y tế địa phương đã triển khai nhiều giải pháp, huy động sự vào cuộc của các ban, ngành, đoàn thể, chính quyền địa phương, tuy nhiên số phụ nữ sinh con tại nhà vẫn còn cao.

Bác sĩ Phan Thị Thu Hương, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, Sở Y tế tỉnh Lai Châu cho biết, hiện nay đơn vị đang tăng cường chỉ đạo tuyến đối với các trung tâm y tế huyện và các đơn vị y tế tuyến cơ sở; tăng cường các dịch vụ y tế để giảm tỷ lệ phụ nữ sinh đẻ tại nhà. Để tăng tỷ lệ phụ nữ đến cơ sở y tế đẻ, đơn vị cũng đẩy mạnh công tác truyền thông dưới nhiều hình thức, cả trực tiếp và gián tiếp, về chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em. Đơn vị cũng nâng cao kỹ năng khi đào tạo, tập huấn cho cán bộ y tế trực tiếp làm công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản trên địa bàn tỉnh tại các tuyến cơ sở.

Để hạn chế những câu chuyện buồn về sinh đẻ không an toàn tại nhà, ngoài sự vào cuộc của các cấp, ngành, địa phương, người dân cũng cần nâng cao nhận thức, thay đổi tư duy để tự chăm sóc sức khỏe khi mang thai, sinh đẻ, góp phần giảm tỷ lệ tai biến sản khoa đến mức thấp nhất./.