Tại kỳ họp thứ 11 Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 với nhiều nội dung mới, trong đó có quy định về cai nghiện bắt buộc đối với người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi.
Theo đó, thẩm quyền quyết định đưa trẻ vị thành niên vào cơ sở cai nghiện bắt buộc do Tòa án nhân dân cấp huyện xem xét, quyết định. Tuy nhiên, trình tự, thủ tục này chưa được quy định cụ thể.
Trước yêu cầu này, Tòa án nhân dân tối cao đã xây dựng Dự thảo Pháp lệnh trình tự, thủ tục xem xét, quyết định đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc tại Tòa án nhân dân (gọi tắt là Pháp lệnh). Dự kiến Pháp lệnh sẽ được xem xét, thông qua tại Phiên họp thứ 9 tới của Ủy ban thường vụ Quốc hội.
Dự thảo có những điểm nổi bật nào? Những quy định này liệu có đảm bảo tính khả thi, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên hay sẽ phải điều chỉnh theo hướng nào?
Dự thảo Pháp lệnh lệnh trình tự, thủ tục xem xét, quyết định đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc gồm 5 Chương, 46 Điều, hướng tới đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ vị thành niên; tương thích với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, đặc biệt là một số công ước quốc tế về quyền con người; đồng thời giáo dục, giúp đỡ họ phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội.
Theo quy định, người nghiện ma tuý từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi bị đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc thuộc các trường hợp sau: Người nghiện ma tuý không đăng ký, không thực hiện hoặc tự ý chấm dứt cai nghiện ma tuý tự nguyện; người nghiện ma tuý trong thời gian cai nghiện ma tuý tự nguyện bị phát hiện sử dụng trái phép chất ma tuý; người nghiện ma túy các chất dạng thuốc phiện không đăng ký, không thực hiện hoặc tự ý chấm dứt điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế hoặc bị chấm dứt điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế do vi phạm quy định về điều trị nghiện.
Dự thảo Pháp lệnh xác định, trẻ em bị nghiện ma túy là đối tượng cần được bảo vệ, nên biện pháp cai nghiện bắt buộc đối với các em cũng cần phải đảm bảo những trình tự, thủ tục hài hòa, phù hợp với tứa tuổi, tâm lý, trình độ phát triển và nhận thức của các em.
Theo đó, phạm vi điều chỉnh; nguyên tắc xem xét, quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; thẩm quyền xem xét, quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; kiểm sát việc xem xét, quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc... được thực hiện theo hướng thân thiện, giúp đỡ, tạo điều kiện để trẻ vị thành niên được cai nghiện, chữa bệnh, sớm hòa nhập cộng đồng.
Một trong những nội dung quan trọng trong dự thảo, đó là quy định về điều kiện hoãn, miễn chấp hành quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; tạm đình chỉ, miễn chấp hành phần thời gian đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc còn lại. Xuất phát từ thực tiễn, nếu không đưa nội dung này vào Pháp lệnh sẽ không đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho người chưa thành niên.
Bởi trong trường hợp người chưa thành niên là người mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị bệnh nặng, bệnh hiểm nghèo nếu không quy định được hoãn, tạm đình chỉ, miễn mà vẫn phải thi hành quyết định cai nghiện bắt buộc là không phù hợp, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm sinh lý của các em, lâu dài ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường, xâm phạm đến quyền của trẻ em.
BIỆN PHÁP CHỮA BỆNH
Dự thảo Pháp lệnh có những điểm nổi bật nào, có gì khác biệt so với các quy định về cai nghiện bắt buộc đối với người từ đủ 18 tuổi? Phóng viên VOV Giao thông có cuộc phỏng vấn ông Nguyễn Chí Công, Vụ trưởng Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học, Tòa án nhân dân tối cao.
PV: Xin ông cho biết những nội dung cơ bản, những điểm nổi bật của dự thảo Pháp lệnh?
Ông Nguyễn Chí Công: Pháp lệnh dự kiến có những nội dung cơ bản sau: Thứ nhất quy định về phạm vi, trình tự, thủ tục xem xét, quyết định đưa người nghiện ma túy từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.
Thứ hai, quy định trường hợp hoãn, miễn, tạm đình chỉ cai nghiện bắt buộc; trình tự, thủ tục hoãn miễn, chấp hành quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; tạm đình chỉ, miễn chấp hành phần thời gian đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc còn lại.
Thứ ba, quy định về giải quyết khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị trong việc đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.
Những điểm nổi bật, Pháp lệnh có nhiều điểm thể hiện tính thân thiện, phù hợp với tâm lý lứa tuổi của người dưới 18 tuổi. Cụ thể, quy định về nguyên tắc xem xét quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc được tiến hành nhanh chóng, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định pháp luật.
Quy định về phân công thẩm phán phải là người có kinh nghiệm giải quyết các vụ việc liên quan đến người dưới 18 tuổi. Quy định về không gian, hình thức phiên họp, phải bố trí thân thiện, đảm bảo lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi theo quy định, hay nói cách khác là phải bố trí ở phòng họp thân thiện.
Quy định về trang phục của những người tham gia phiên họp như: thẩm phán, thư ký, kiểm sát viên phải mặc trang phục hành chính thông thường, không phải trang phục xét xử trong các phiên tòa như chúng ta vẫn thấy.
Khi đặt câu hỏi phải phù hợp với lứa tuổi, mức độ phát triển, trình độ văn hóa, hiểu biết của các em; câu hỏi thật ngắn gọn đơn giản, dễ hiểu, không hỏi nhiều vấn đề cùng một lúc mà chỉ đặt câu hỏi làm rõ hành vi liên quan đến việc gây nghiện cũng như đời sống của các em, nhưng phải bảm đảm tính bảo mật, riêng tư về thông tin cá nhân.
PV: Nếu Pháp lệnh được ban hành sẽ giúp trẻ vị thành niên được bảo vệ, chăm sóc, giáo dục như thế nào khi bị áp dụng biện pháp đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc?
Ông Nguyễn Chí Công: Có thể khẳng định biện pháp đưa trẻ từ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi nghiện ma túy vào cơ sở cai nghiện bắt buộc được xác định không phải là biện pháp xử lý hành chính mà là một biện pháp chữa bệnh và xác định trẻ từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi nghiện ma túy là người bệnh.
Dó đó khi thực hiện các trình tự thủ tục bắt buộc cai nghiện cũng phải đảm bảo thân thiện, phù hợp, tạo cơ hội cho chính các em và gia đình tự cảm nhận đây là biện pháp hỗ trợ, giúp đỡ của xã hội với mình, chứ không phải là biện pháp cưỡng chế.
Mục tiêu của biện pháp này là tạo cơ hội để các em có thể bỏ được ma túy một cách tốt nhất, sớm hòa nhập với cộng đồng, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội. Như vậy có thể khẳng định đây là biện pháp để bảo vệ các em trót dính vào tệ nạn ma túy chứ không phải là biện pháp xử lý của nhà nước với người chưa thành niên.
PV: Xin cảm ơn ông!
CẦN ĐẢM BẢO LỢI ÍCH TỐT NHẤT CHO NGƯỜI BỊ ĐỀ NGHỊ
Những quy định trong dự thảo Pháp lệnh đã đảm bảo tính khả thi hay sẽ phải điều chỉnh theo hướng nào? Phóng viên VOV Giao thông phỏng vấn ông Nguyễn Danh Tú, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội.
PV: Thưa ông, những quy định trong Dự thảo Pháp lệnh liệu đã đảm bảo tính khả thi, phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên?
Ông Nguyễn Danh Tú: Theo tôi về cơ bản nhiều quy định trong dự thảo Pháp lệnh đã đảm bảo tính khả thi, phù hợp, bên cạnh đó một số quy định trong dự thảo Pháp lệnh cũng cần tiếp tục được rà soát, chỉnh lý để dự thảo Pháp lệnh được hoàn thiện hơn.
Đưa người nghiện từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc là một loại việc đặc thù, đối tượng điều chỉnh là người chưa thành niên, cần được bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người bị đề nghị.
Vì thế một số quy định trong dự thảo pháp lệnh cần được rà soát, bổ sung để hoàn thiện thêm, thể hiện rõ nét hơn nữa thủ tục thân thiện như: Phiên họp được tổ chức thân thiện, phòng họp thân thiện, vị trí chỗ ngồi thân thiện; việc tham vấn ý kiến chuyên gia, việc hỏi tại phiên gọp phải phù hợp với lứa tuổi, mức độ phát triển, trình độ văn hóa hiểu biết của người bị đề nghị...
Tức là theo tôi nội dung dự thảo Pháp lệnh cần quy định cụ thể để khi ban hành có thể triển khai thực hiện được ngay, nhưng bên cạnh đó có một số nội dung có thể giao cho các cơ quan hữu quan có thẩm quyền.
Một số nội dung có thể giao cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và một số cơ quan khác theo thẩm quyền quy định chi tiết hướng dẫn thi hành.
PV: Về điều kiện hoãn, miễn chấp hành quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; tạm đình chỉ, miễn chấp hành phần thời gian còn lại đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, quan điểm của ông như thế nào về quy định này?
Ông Nguyễn Danh Tú: Theo tôi dự thảo Pháp lệnh quy định điều kiện hoãn, miễn chấp hành quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; tạm đình chỉ, miễn chấp hành phần thời gian còn lại đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc là phù hợp.
Nghị định số 116 quy định chi tiết một số điều của Luật Phòng chống ma túy, Luật Xử lý vi phạm hành chính về cai nghiện ma túy và quản lý sau cai nghiện ma túy điều chỉnh không chỉ việc cai nghiện ma túy bắt buộc đối với người từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi vào cơ sở cai nghiện bắt buộc mà còn cả đối với người nghiện ma túy từ đủ 18 tuổi trở lên.
Vì thế dự thảo Pháp lệnh quy định việc hoãn, miễn chấp hành quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; tạm đình chỉ, miễn chấp hành phần thời gian còn lại đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc thể hiện đặc điểm của việc đưa người nghiện bị đề nghị vào cơ sở cai nghiện bắt buộc là người từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi là người chưa thành niên.
PV: Xin cảm ơn ông!