Cuộc khủng hoảng chính trị an ninh hiện tại ở châu Âu gia tăng thêm đáng kể mức độ gay gắt và phức tạp sau khi có bước ngoặt mới là việc Nga công nhận hai vùng lãnh thổ ly khai tự xưng nhà nước ở vùng Donbass của Ukraine - nước Cộng hoà nhân dân Luhansk và nước Cộng hòa nhân dân Donezk ở miền đông Ukraine - là quốc gia độc lập.
Ngay sau khi tổng thống Nga Vladimir Putin ký sắc lệnh công nhận hai vùng lãnh thổ ly khai này là quốc gia độc lập, Nga và hai vùng ấy đã ký kết hiệp ước hữu nghị và tương trợ lẫn nhau. Hai hiệp ước này đã được quốc hội Nga phê chuẩn. Với hai hiệp ước này, Nga đồn trú quân đội ở hai vùng lãnh thổ nói trên - như Nga đã làm ở Abkhazia và Nam Ossetia sau cuộc chiến tranh ở Grudia hồi năm 2008. Hai nước cộng hoà tự xưng nói trên cũng đã cho phép Nga thiết lập căn cứ quân sự ở đó.
Những diễn biến này tạo ra bước ngoặt bất ngờ mới trong cuộc khủng hoảng chính trị an ninh hiện tại ở châu Âu liên quan đến căng thẳng giữa Nga với Mỹ, NATO và EU cũng như đến nguy cơ xảy ra chiến tranh giữa Nga và Ukraine. Sau khi Nga triển khai lực lượng lớn binh lính và vũ khí ở vùng biên giới với Ukraine, Mỹ và một số đồng minh ở châu Âu luôn quả quyết rằng ông Putin đã quyết định phát động chiến tranh với Ukraine và thậm chí còn tỏ ra biết chắc chắn về thời điểm và kế hoạch tác chiến của Nga. Họ bị bất ngờ khi Nga không phát động chiến tranh mà có những quyết sách nói trên. Đối với phe này, dẫu Nga có hành động như thế thì cũng vẫn là tiến hành chiến tranh theo cách khác. Tổng thống Mỹ Joe Biden coi đấy là sự khởi đầu của việc Nga xâm lược Ukraine.
Chắc chắn phía Nga đã phải trù liệu trước về phản ứng và những biện pháp đối phó của Mỹ, EU và NATO vì phe này từ trước đấy không ngừng doạ và răn đe Nga. Họ tiến hành trừng phạt nhiều cá nhân và doanh nghiệp của Nga cũng như không để cho Nga tiếp cận thị trường tài chính và trái phiếu của họ nữa, không để cho Nga tiếp tục được phát hành trái phiếu và vay nợ thêm bằng đồng USD và Euro. Họ thể hiện sự nhất trí quan điểm và gắn kết nội bộ sâu rộng trong đối phó Nga và đoàn kết với Ukraine. Không ai trong số phe này dám đưa quân đội đến Ukraine để hậu thuẫn chính phủ Ukraine và chỉ có Mỹ đưa thêm vài ngàn binh lính đến 3 nước trên bán đảo Bantic. Họ chờ đợi những bước đi tới của Nga.
Và đấy cũng là câu hỏi lớn hiện tại ai ai trên thế giới đều muốn có câu trả lời. Có hai điều chắc chắn là Nga tạo sự đã rồi ở vùng lãnh thổ miền đông của Ukraine và Thoả thuận Minsk năm 2015 về Ukraine trong thực chất đã mất hiệu lực hoàn toàn. Cả hai bên đều vẫn để ngỏ khả năng đối thoại ngoại giao nhằm giảm căng thẳng nhưng bầu không khí chính trị và an ninh hiện tại hoàn toàn bất lợi cho mọi nỗ lực ngoại giao nhằm xử lý khủng hoảng. Cho nên không có gì khó hiểu và thậm chí không thể khác khi phía Mỹ huỷ bỏ kế hoạch gặp gỡ giữa bộ trưởng ngoại giao hai nước và giữa ông Biden với ông Putin vốn đã được hai bên nhất trí về nguyên tắc với ngoại giao trung gian của tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Cả vụ việc dùng dằng về cấp phép hoạt động cho hệ thống tuyến đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2 cũng đi đến hồi kết tạm thời khi chính phủ Đức quyết định ngừng quy trình thủ tục xem xét cho phép dự án này đi vào hoạt động chính thức. Phía Nga chắc chắn cũng đã phải tính trước đến khả năng này.
Cuộc khủng hoảng chính trị an ninh hiện tại ở châu Âu không thay đổi về bản chất nhưng bắt đầu diễn ra trên thực địa khác là vùng lãnh thổ miền đông Ukraine. Tất cả phụ thuộc vào việc liệu Nga có can dự trực tiếp vào giao tranh vũ trang giữa quân đội chính phủ Ukraine và lực lượng ly khai ở đấy hay không. Châu Âu và thế giới phải xác định là cuộc khủng hoảng này còn kéo dài với diễn biến bất ngờ và kết cục bất định./.
Hoàng Lan