Gỏi, rau sống, thịt tái... là những món ăn khoái khẩu của nhiều người nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ nhiễm sán, ấu trùng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Nhiễm sán và ấu trùng từ thức ăn chưa chín

Theo thông tin từ Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương: Bệnh sán lá gan nhỏ gây viêm đường mật, viêm túi mật, gây sỏi mật, xơ gan, xơ hoá đường mật, ung thư đường mật. Các điều tra dịch tễ cho thấy bệnh thường gặp ở 20 tỉnh, thành phố khu vực miền Bắc, 12 tỉnh, thành phố khu vực miền Trung và miền Nam với ước tính khoảng 1 triệu người nhiễm bệnh. Còn bệnh sán lá gan lớn gặp ở 53/60 tỉnh thành trong cả nước, trong những năm gần đây ghi nhận khoảng 10-15 nghìn ca bệnh/năm.

Bệnh gây ra những ổ áp xe ở gan và có thể gặp sán lá gan lớn lạc chỗ gây ra các tổn thương khác nhau tại các vị trí sán ký sinh. Bệnh sán dây ấu trùng sán lợn gặp rải rác ở 60/63 tỉnh, thành phố, mỗi năm có khoảng 10-11 nghìn BN được chẩn đoán và điều trị trên toàn quốc. Bệnh gây ra các tổn thương và triệu chứng tại hệ thần kinh trung ương, tại mắt, cơ vân, cơ tim, gan thận. Số lượng BN nhiễm sán lá phổi đã giảm nhiều, mỗi năm có khoảng 20 trường hợp, ở các tỉnh miền Bắc là chủ yếu. Tuy nhiên bệnh thường hay bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm với ung thư phổi.

PGS.TS.BS Đỗ Trung Dũng - Trưởng khoa Ký sinh trùng (Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương), cho biết những năm gần đây có tiếp nhận và điều trị cho nhiều bệnh nhân (BN) nhiễm sán, ấu trùng, ký sinh trùng trong đó chủ yếu BN có thói quen ăn gỏi cá tôm, ăn đồ sống, ăn nem chua, nem chạo, rau sống. Ca bệnh nhiều nhất hiện nay vẫn là các bệnh lý liên quan đến ký sinh trùng, mỗi năm có khoảng hơn 30.000 ca được điều trịliên quan đến bệnh giun đũa chó mèo, và liên quan đến thói quen ăn uống từ thực phẩm chưa nấu chín như: ăn gỏi, ăn cá sống, gỏi sinh cầm, gỏi thủy cầm, ăn rau sống, nem chua, nem chạo.

Phân tích về những hệ lụy khi ăn đồ sống, bác sĩ Dũng cho biết, bệnh sán lá gan lớn gây nên bởi một trong hai loại ký sinh trùng ký sinh ở động vật như trâu bò, lợn, cừu… Ấu trùng sán lá gan lớn từ chất thải của những động vật bị ký sinh này dễ phát tán ra môi trường, sẽ bám vào các loại rau trồng dưới nước hay còn gọi là rau thủy sinh như rau ngổ, rau cải xoong, rau muống, rau diếp cá, ngó sen… Khi người ăn sống các loại rau thủy sinh có ấu trùng sán lá gan lớn sẽ bị nhiễm bệnh.

“Khi chúng ta rửa nhiều lần dưới vòi nước sạch cũng không tách ấu trùng ra được, vì chúng ký sinh và bám rất chặt vào vỏ thân cây và mắt thường khó nhìn thấy. Để loại bỏ ấu trùng ra khỏi rau sống, chúng tôi phải ngâm rau sống vào hóa chất, dùng máy ly tâm mới tách ra được. Còn trong các nghiên cứu, để tìm sán lá gan lớn ở trên các thực vật thủy sinh, chúng tôi phải cho một số hóa chất đặc thù vào rau, sau đó cho vào máy ly tâm một thời gian nhất định, cho vào máy soi sẽ thấy ấu trùng sán lá gan lớn”, PGS.TS.BS Đỗ Trung Dũng nhấn mạnh.

Nên ăn chín uống sôi

Những thói quen ăn uống từ thực vật và động vật chưa nấu chín, trong đó các món gỏi, cá sống, gỏi sinh cầm... thì nguy cơ nhiễm sán lá gan nhỏ; Còn ăn nem chua, nem chạo, thịt lợn tái thì nhiễm sán lá gan lớn; Ăn rau thủy sinh trồng dưới ao hồ như ngổ, muống, cần, dấp cá, xà lách có thể nhiễm sán lá gan lớn, sán lá phổi; hay nhiễm ấu trùng sán lợn tùy loại thực phẩm.

“Sán lá gan lớn khi vào cơ thể theo đường ăn uống chúng sẽ nở thành ấu trùng, ký sinh trong cơ thể đi đến nhu mô gan, gây ra các áp xe gan, tổn thương gan. Ngoài ra các ấu trùng sán lá gan lớn có thể đi lạc chỗ đến các cơ quan khác. Chúng tôi đã gặp nhiều BN có sán lá gan lớn ký sinh ở nách, mạc treo trên cơ thành ngực, cơ thành bụng lớn... Điều đáng nói, nhiều BN nhiễm sán lá gan lớn có triệu chứng đau tức vùng gan mà trước đó được chẩn đoán nhầm là ung thư gan, u gan... nhưng khi đến đây chúng tôi cho làm các xét nghiệm được phát hiện sán lá gan, điều trị một vài đợt khá hiệu quả. Có trường hợp khối u trong gan dần dần biến mất”, bác sĩ Dũng nêu dẫn chứng.

Thói quen ăn thịt bò, thịt lợn tái, sống là nguy cơ lớn dẫn đến nhiễm sán trưởng thành hoặc ấu trùng sán ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng. Các chuyên gia cảnh báo, những người nhiễm sán dây bò, sán dây chó là do ăn thực phẩm có nhiễm nang sán chưa được nấu chín. Những món bò tái cuốn lá cải, bò tái chanh… đều không tiêu diệt được sán bởi nước chanh sẽ không giúp diệt ấu trùng sán bên trong thịt. Do vậy, người dân nên ăn chín uống sôi, không nên ăn thịt bò, thịt trâu sống hoặc tái, không ăn thịt đã nhiễm sán và nên tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần./.

Hương Giang