Tản mạn về 'Đám cưới chuột'

Đứng đầu trong 12 con giáp, chuột trong văn hoá dân gian gắn liền với sự nhanh nhẹn, thông minh.

 

 

“Trạng Chuột vinh quy” với đội hình họ nhà chuột tiến đến trước mặt con mèo để dâng lễ vật và cảnh tiến sĩ chuột vinh quy đi đón cô dâu chuột. Nghĩa chữ Hán: 1- Chú rể; 2- Miêu (mèo); 3- Cống lễ (đưa đồ sính lễ); 4- Tác nhạc (thổi kèn); 5- Lão thử (chuột già); 6- Thủ thân (giữ thân);  7- Nghinh hônMột phiên bản khác của Đám Cưới Chuột có tên” Mèo già hóa cáo”.  Chữ trên tranh:  1: Thầy giáo. 2: Vinh Quy.  3: Trạng Nguyên. 4: Mèo già hóa cáo.

Tranh "Đám cưới chuột" (hay “Trạng Chuột vinh quy”) là một trong những bức tranh nổi tiếng của dòng tranh dân gian Đồng Hồ. Đây là một bức tranh vừa hài hước vừa châm biếm sâu xa.

Hàng trên: họ nhà chuột đem đồ cống lễ đến biếu mèo già - Con chuột già đi đầu, hai “tay” đưa chim bồ câu ra dâng lễ nhưng sợ rụt cả cổ, cụp cả đuôi, co rúm người lại. Con chuột già thứ 2 khom cong lưng, hai “tay” run run, móng vuốt lóng ngóng, chỉ sợ tuột cả lễ vật cá chép là những thứ mà mèo ta rất thích. Con chuột thứ 3 thổi kèn, mắt vẫn liếc xem thái độ của mèo già. Con thứ 4 là chuột non cũng thổi loại kèn sâu, còng lưng, khúm núm. 

Phía góc phải là chữ Miêu (mèo) đã giúp cho người xem tranh biết rõ thêm là họ nhà chuột đem đồ cống lễ đến biếu mèo già. Góc phải là hình một con mèo già, thật lớn, ngồi chồm chỗm một phía, được phóng to lên vượt cả con ngựa ở góc phải phía dưới.

Hàng trên có 4 con chuột đang tiến đến trước mặt con mèo, con chuột già đi đầu, 2 “tay” đưa chim bồ câu ra dâng lễ Bốn con chuột khác khiêng kiệu, 2 con đi trước nhìn thẳng về phía trước, 2 con đi sau thì quay nhìn lại phía sau...Tranh dân gian Hàng Trống cũng có tranh Đám cưới Chuột với cùng nội dung nhưng có vài chỗ khác trong bố cụcTranh Đám Cưới Chuột được nghệ nhân Lê Kiêm ở làng Đông Hồ phóng tác và bổ sung thêm hai câu thơ chữ quốc ngữ “Oai phong tán tía lọng vàng / Ngựa anh đi trước lọng nàng theo sau”Tranh Đám Cưới Chuột do họa sỹ Đức Phương phóng tácTranh Đám Cưới Chuột (họa sỹ Nguyễn Đức Hòa)Tranh Đám Cưới Chuột (họa sỹ Nguyễn Đức Hòa)Tranh Đám Cưới Chuột được họa sỹ Đức Phương phóng tác

Con mèo già độc ác (được tạo bởi những nét vằn vặn vẹo) giơ một “tay” trước như để giao tiếp. Những nét, vẻ dáng mặt, chân và vuốt được khuếch đại làm nổi bật bản chất tâm địa độc ác với bộ điệu giả dạng nhân từ hiền lành. 
Hàng dưới là cảnh đón dâu. Chuột chú rể đầu đội mũ cánh chuồn, mình mặc áo thụng xanh, chân đi hia, ngồi trên lưng con ngựa hồng, quay nhìn về sau vẻ mặt vênh lên tự đắc vì đỗ tiến sĩ vinh quy lại được cưới vợ đẹp. Theo hầu phía sau là một con chuột đen cầm lọng và một con chuột khoang nửa đen nửa trắng cầm biển “nghinh hôn”. Con cầm lọng vẻ nghiêm trang, con cầm biển thì tinh nghịch luôn quay đầu trở lại nhìn kiệu cô dâu. Bốn con chuột khác thì khiêng kiệu. hai con đi trước nhìn thẳng về phía trước, hai con đi sau thì quay nhìn lại phía sau không biết cố ý cho ta thấy đám rước còn dài hay là trông chừng xem ông mèo có đuổi theo sau không. Cô dâu chuột vấn khăn, mặc áo gấm xanh, ngồi trong kiệu, tự hào mãn nguyện nhìn chồng cưỡi ngựa đi phía trước.

Cụ thể, "đám cưới chuột" theo nghi lễ ngựa anh đi trước, kiệu nàng theo sau. Chuột chú rể được che lọng tía tượng trưng cho vinh quang, danh vọng lớn. Chuột cô dâu dịu dàng trong chiếc kiệu bát cổng có nhiều hoa văn trang trí. Nhân vật mèo được xây dựng với hình tượng béo tốt, mặt khó chịu, xong tay vẫn chìa ra để nhận hối lộ; còn nhân vật chuột khép nép đi cống nạp nhưng vẫn dò xét tình hình để ứng biến linh hoạt.

Toàn cảnh bức tranh chỉ ra sự tồn tại của những mặt đối lập nhau. Đám cưới không còn chỉ là việc riêng của một cá nhân, một gia đình, mà nó còn là công việc trọng đại của một xóm làng, một xã hội thu nhỏ; kẻ yếu hèn thì luôn chịu bất công và thiệt thòi. Rộng hơn thì có lẽ cũng chính là bản tính dĩ hòa vi quý của người Việt, một dân tộc có những con người mềm dẻo, dễ thích ứng với xã hội, ưa chuộng lỗi sống hòa bình, hợp tác để cùng nhau đi lên.

Các họa sỹ trẻ thuộc dự án “ Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng” đang miệt mài phóng tác tranh “Đám cưới Chuột” phục vụ dịp Tết Canh Tý 2020Phóng tác tranh “Đám cưới Chuột” trong dự án khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng Các họa sỹ trẻ đang thực hiện phóng tác tranh dân gian Kim Hoàng “Đám cưới Chuột” dịp Tết Nguyên đán 2020Tranh “Đám cưới Chuột” được in nét từ mộc bản sau đó sẽ được tô màu thủ công

 

Bình luận

    Chưa có bình luận