Tiếp nối thành công của “Từ Dụ Thái hậu”    

 Nhà văn Trần Thùy Mai “chạm ngõ” với tiểu thuyết lịch sử bằng tác phẩm “Từ Dụ Thái hậu” đã giành luôn Giải Nhất cuộc thi tiểu thuyết lần thứ 5 của Hội Nhà văn Việt Nam và Giải Sách hay năm 2020. “Công chúa Đồng Xuân” là sự tiếp nối của chị với nhiều kỳ vọng. “Sau khi viết bộ “Từ Dụ Thái hậu”, tôi nghĩ sẽ viết một quyển về công chúa Đồng Xuân. Công chúa Đồng Xuân” trải dài hơn 30 năm. Theo những mốc cuộc đời của nàng công chúa, ta có thể mở ra những mốc trong lịch sử ở giai đoạn đầu quân Pháp bắt đầu đánh chiếm nước ta. Trong thời gian rất dài, người ta vẫn phân triều đình nhà Nguyễn ra làm hai là phe chủ chiến và phe chủ hòa. Từ trước tới nay, chúng ta thường xem những người chủ chiến là những người tốt còn những người chủ hòa thường bị phê bình. Tuy nhiên, khi đọc kỹ những bộ sử tôi thấy mỗi người đều có những lý do, suy nghĩ khác nhau” - nhà văn Trần Thùy Mai cho biết.

 Đều viết về nhà Nguyễn ở hai giai đoạn nối tiếp nhau, “Công chúa Đồng Xuân” được cho là phần 2 của “Từ Dụ Thái hậu”. Ở tác phẩm này, độc giả tiếp tục bị cuốn vào cốt truyện hấp dẫn với những tranh đấu trong cả hậu cung lẫn chính trường. Tuy nhiên, khác với bộ tiểu thuyết “Từ Dụ Thái hậu”, “Công chúa Đồng Xuân” lại khắc họa một nhân vật nữ chính không “hoàn hảo”. Đây cũng là điều khiến nhà văn Hà Thủy Nguyên chú ý: “Khác với những cuốn tiểu thuyết lịch sử khác ở Việt Nam, nhà văn Trần Thùy Mai lựa chọn một nhân vật không tròn trịa, không xuất chúng là một nàng công chúa đài các, có rất nhiều điều phù phiếm. Nhân vật này không giống với hình mẫu của người phụ nữ ở thời kỳ phong kiến mà chúng ta đã biết: Lúc nào cũng phải đoan trang, thùy mị, “tam tòng tứ đức””.

  “Sự thực là bộ khung, còn tưởng tượng là hoa lá”

Tỷ mỉ, chi tiết với những sự kiện lịch sử có sẵn nhưng nhà văn Trần Thùy Mai vẫn luôn tìm kiếm những “khoảng mờ” để sáng tạo. Với quan điểm “sự thực là bộ khung, còn tưởng tượng là hoa lá”, nữ tác giả đã sử dụng cả vốn kiến thức lẫn trí tưởng tượng của mình để viết về những điều có thể đã xảy ra. Trong “Công chúa Đồng Xuân”, người đọc thấy ở đó câu chuyện về thân phận con người, nhất là thân phận người phụ nữ trong bối cảnh loạn lạc, rối ren, đồng thời cũng có thể tìm hiểu những phong tục, tập quán xa xưa hoặc những sự kiện lịch sử nổi bật. Theo nhà văn Uông Triều, tiểu thuyết lịch sử của nhà văn Trần Thùy Mai đã góp thêm một cánh cửa để hiểu thêm về nhà Nguyễn: “Ngoài sự khác biệt của chính thống, tức là chúng ta đã nhìn nhận về Gia Long, Minh Mạng, về các vấn đề của nhà Nguyễn một cách bình tĩnh thì văn học cũng đã bắt đầu có những tác phẩm về triều Nguyễn. Trong đó, các bộ tiểu thuyết của Trần Thùy Mai là nặng ký nhất. Bởi lẽ dường như các cuốn tiểu thuyết lịch sử từ trước đến giờ đa số là đàn ông viết nhiều và thường chọn các nhân vật anh hùng. Nếu là nữ nhi thì cũng phải lẫm liệt, đầy hào khí bi tráng, sử thi. Với những việc ở trong cung cấm, những người bình thường, thậm chí có vấn đề, hầu như chúng ta không được biết đến hoặc chỉ đặt vấn đề một cách dè dặt. Trần Thùy Mai thì lại khác. Nhà văn đã đi vào một đề tài triều Nguyễn một cách bình tĩnh. Qua những tiểu thuyết như thế này, ta nhìn nhận vấn đề nhiều chiều và đa dạng hơn”.

Là một người Huế, gắn bó với cố đô và có sự am hiểu về phong tục, tập quán, lời ăn, tiếng nói, nhà văn Trần Thùy Mai có những ưu thế rõ ràng khi viết triều Nguyễn. Cùng với tài năng văn chương, bà đã “đặt stent vào bộ khung lịch sử”, khiến lịch sử trở nên sống động như cách nói của nhà sử học Lê Văn Lan: “Trần Thùy Mai có một cái kim rất huyền diệu. Chị không chỉ lùa cái kim thần diệu đó vào tĩnh mạch mà vào cả động mạch, cả huyết quản, thậm chí cả gan, ruột, tim, óc, xương cốt, thịt da của một cơ thể. Cơ thể đó xin được gọi là lịch sử. Chị đem cái kim, cái sợi chỉ đó thêu, khâu, vá, dệt trên giấy. Và thế là chúng ta có hai tập “Công chúa Đồng Xuân””.

 Sinh động, tỉ mỉ, hấp dẫn - đó là những gì nhà văn Trần Thùy Mai đem đến cho độc giả qua bộ tiểu thuyết lịch sử “Công chúa Đồng Xuân”. Thậm chí, ở một mức độ nào đó, có thể cho rằng chị đã thoát khỏi những ám ảnh về “bộ khung lịch sử” để lật lại một vụ án tai tiếng, đồng thời đưa ra diễn giải của cá nhân mình. Đó cũng là một sự vượt thoát của người viết trong lãnh địa của tiểu thuyết lịch sử, vốn nhiều gian nan và thử thách.