Năm 2019 chứng kiến sự sa sút và tăng trưởng chậm lại của kênh bán lẻ truyền thống bao gồm chợ, cửa hàng lẻ ở thị trường Việt Nam, đồng thời cũng là năm các doanh nghiệp (DN) Việt trỗi dậy mạnh mẽ nhằm hợp tác tạo nên sức mạnh để giành lại ưu thế kênh phân phối ở sân nhà. Năm nay còn chứng kiến sự cạnh tranh tiếp tục giữa các kênh bán lẻ hiện đại và kênh truyền thống, giữa các doanh nghiệp FDI và DN trong nước, giữa bán hàng trực tiếp và bán hàng online.

Tổng mức lưu chuyển hàng hóa bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng xã hội 11 tháng năm 2019 đạt mức 4.481,6 nghìn tỷ đồng, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm 2018. Còn nếu loại trừ yếu tố giá cũng tăng 9,3%. Riêng lĩnh vực bán lẻ đạt 3.400,5 nghìn tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 75,9% trong tổng mức chung hàng hóa và dịch vụ. Bán lẻ đã tăng 12,7% so với cùng kỳ năm 2018.

Năm 2019 cũng ghi nhận dấu ấn về những động thái tích cực của Chính phủ và các bộ ngành làm cho nguồn cung hàng hóa trong nước và xuất khẩu phát triển nhưng ở mức cao hơn, chất lượng hơn, giảm chi phí hơn. Hàng loạt các chính sách về phát triển sản xuất đã được ban hành nhằm tháo gỡ những khó khăn cho người sản xuất và phục vụ cho bán lẻ trong nước và xuất khẩu, nhất là nhóm hàng nông sản thực phẩm. Nhiều chuỗi liên kết, chuỗi giá trị từ sản xuất đến phân phối đã được thiết lập, trong năm qua, con đường đi của hàng hóa từ sản xuất tới bán lẻ đã được rút ngắn hơn, bớt những trung gian không cần thiết.

Năm qua đã chứng kiến hàng loạt các thủ tục hành chính trong lĩnh vực thành lập DN, tiếp cận đất đai, nguồn vốn, các chế độ hạch toán chi phí sản xuất và lưu thông cũng đã được tháo gỡ một phần. Năm nay cũng chứng kiến nhiều xu hướng phát triển của các DN để nâng cao hiệu quả kinh doanh và phục vụ tiêu dùng xã hội. Những kết quả thu được của ngành bán lẻ trong năm 2019 khẳng định ngành này vẫn là một trong những trụ cột quan trọng góp phần vào nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của đất  nước, thúc đẩy sản xuất và phục vụ cho tiêu dùng xã hội.

Xu hướng mới trong kinh doanh và tiêu dùng năm 2019

Trước hết là xu hướng tích tụ tập trung trong thương mại. Trong năm qua, hàng loạt các phi vụ hợp tác kinh doanh, M&A... được thực hiện giữa các DN nước ngoài và cả các DN trong nước. Các tập đoàn bán lẻ của các nước như Central Group và BJC của Thái Lan; Aeon, Sasuke và Seven Eleven của Nhật Bản, Lotte và JS25 của Hàn Quốc,... đã và đang tiếp tục phát triển các chuỗi bán lẻ và cửa hàng tiện lợi, đồng thời nâng cấp và đổi mới các mô hình kinh doanh đã có, để mong chiếm lĩnh thị phần và khách hàng.

Còn các DN Việt Nam thì sao? Đầu năm 2019, Vingroup đã hoàn tất việc mua lại chuỗi bán lẻ Fivimart, trước đó chuỗi bán lẻ Viễn Thông A cũng đã trở thành công ty con của Vingroup, tiếp theo đó, chuỗi Shop&Go cũng đã tự nguyện nhượng lại toàn bộ chuỗi của mình gồm 87 cửa hàng tiện lợi cho Vincommerce chỉ với giá 1 đô la Mỹ và gần đây nhất, trong tháng 12/2019, một sự kiện hợp tác có một không hai ở thị trường nội địa Việt Nam và có thể ở cả trên thế giới giữa Vinmart, Vinmart+ của Vincommerce với Tập đoàn sản xuất hàng tiêu dùng Masan, một sự hợp tác giữa sản xuất và bán lẻ Việt.  Điều cần nhấn mạnh ở sự kiện này, không phải là một phi vụ M&A hay mua bán mà là sự hợp tác giữa DN Việt và DN Việt với nhau để trở thành một tập đoàn sản xuất và bán lẻ hàng tiêu dùng hàng đầu trong cả nước.

Mục đích của sự hợp tác này rất rõ ràng, một phép cộng đẹp để tiến tới giành lại kênh phân phối cho các DN sản xuất của Việt Nam. Đây cũng chính là giải quyết những khó khăn trước mắt mà các nhà sản xuất và cung ứng Việt đang gặp khó khăn khi tiếp cận với một số siêu thị của nước ngoài như Thế giới di động, các doanh nghiệp làm nhãn hàng riêng bị “mời” ra khỏi hệ thống siêu thị Big C và tiếp theo đó, trong tháng 7/2019 vừa qua, 200 nhà cung cấp ngành hàng may mặc chỉ sau một công văn ngắn, một cuộc điện thoại, một bản fax, họ đã bị Big C tạm dừng hợp tác ngay sau đó mà thiếu những lý do cụ thể từ phía siêu thị này.

Nhìn lại quá trình tích tụ tập trung thương mại của các doanh nghiệp FDI và các DN trong nước trong năm qua cho thấy xu hướng tích tụ để lớn hơn, mạnh hơn và giành quyền chủ động trên thị trường là tất yếu. Sau một quá trình phát triển ban đầu, tuy nhiên, điều quan trọng là sau những phi vụ này có đem lại một tương lai sáng sủa hơn cho các nhà sản xuất, nhà cung ứng và đem lại quyền lợi chính đáng cho người tiêu dùng hay không?

Thị trường bán lẻ Việt Nam năm 2019 cũng xuất hiện một xu hướng mới, đó là bán hàng đa kênh. Các nhà bán lẻ hiện nay phải đầu tư để song song thực hiện 2 phương thức bán hàng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của DN và đáp ứng những xu thế tất yếu của tiêu dùng xã hội. Bài học kinh nghiệm của các nước đi trước cho ta thấy, sau khi có sự xuất hiện của phương thức kinh doanh qua mạng thì một thời gian, hàng loạt các cửa hàng bán lẻ trực tiếp phải đóng cửa hoặc phá sản.

Một ví dụ cụ thể tại thị trường Mỹ, tháng 9/2019 vừa qua, đã chứng kiến 2 cửa hàng bán lẻ lớn của Mỹ là Forever 21 và Barneys New York tuyên bố phá sản mà nguyên nhân chính là không thể cạnh tranh được với những thương hiệu bán hàng trực tuyến đang hoạt động mạnh mẽ trên thị trường. Ở Việt Nam, các tên tuổi lớn trong và ngoài nước như Lazada, Alibaba, Amazon, Adayroi, Tiki,... đang và sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ ở thị trường gần 100 triệu dân với nhiều tiềm năng phát triển trong năm 2020 và những năm sau. Đã có những cảnh báo của các chuyên gia bán lẻ về sự xâm nhập mạnh mẽ của các tập đoàn này nhằm có những động thái tích cực để nâng cao hiệu quả của bán lẻ trực tiếp trong những thời gian tới. 

Dự báo về bán lẻ Việt Nam

Các chuyên gia quốc tế và trong nước hầu hết đều có chung một nhận định: tương lai của bán lẻ Việt Nam rất sáng sủa và có nhiều tiềm năng bởi dân số đông, sức mua ngày càng tăng, giới trẻ chiếm đa số, thị trường nông thôn còn trống vắng những hệ thống bán lẻ hiện đại. Trong tương lai, khi thu nhập bình quân đầu người hằng năm ở Việt Nam đạt tới mức từ 5.000 - 10.000$/năm thì chắc chắn sức mua ở khu vực bán lẻ sẽ ngày càng tăng cao. Thị trường bán lẻ trong một số năm tới theo dự báo sẽ tăng trưởng bình quân hàng năm ở mức 2 con số. Những thành tựu mới của Công nghiệp 4.0 và công nghệ thông tin sẽ giúp cho thị trường bán lẻ tăng trưởng nhanh hơn, chất lượng hơn và giảm chi phí hơn.

Người tiêu dùng sẽ đặt niềm tin thực sự vào những DN bán lẻ chân chính, làm ăn tử tế, có văn hóa phục vụ văn minh, có thương hiệu, được xây dựng một cách bền vững. Ngoài ra, các DN bán lẻ còn phải thấm nhuần ý nghĩa của nền kinh tế chia sẻ, giữ vững mối quan hệ bình đẳng cùng có lợi với khách hàng mua và khách hàng bán để phát triển một cách bền vững. DN cần coi trọng yếu tố con người trong việc phát triển. Coi con người là một trong những thành tố quan trọng nhất cho DN, cán bộ công nhân viên được làm việc trong môi trường cạnh tranh lành mạnh, được tôn trọng và được tự do suy nghĩ sáng tạo ở mỗi vị trí được phân công.

Ngành bán lẻ cũng mong đợi những chính sách hỗ trợ của Nhà nước và các bộ ngành địa phương sở tại nhằm góp phần quan trọng thúc đẩy sản xuất trong nước, tự tin làm chủ hệ thống phân phối nội địa, hỗ trợ tiêu thụ hàng Việt trên sân nhà.