Tranh cãi về ngày ra đời máy chiếu phim

Điện ảnh được coi là nghệ thuật thứ 7 và loại hình nghệ thuật này không có được bề dày về tuổi đời như những loại hình nghệ thuật khác. Sự ra đời của điện ảnh gắn liền ở mức độ không thể thiếu với sự ra đời của chụp ảnh. Nói theo cách khác, điện ảnh xuất hiện nhờ tiến bộ của khoa học kỹ thuật và nhờ phát minh ra chụp ảnh và máy chiếu phim. Sản phẩm của điện ảnh được gọi chung với cái tên là phim. Vì thế, cho tới tận ngày nay trên thế giới vẫn chưa dứt cuộc tranh luận sôi động về điện ảnh chào đời khi nào. Khi máy chiếu phim được phát minh? Khi những bức ảnh được làm cho thành chuyển động? Khi có buổi trình chiếu đầu tiên cho một vài hay cho nhiều khán giả? Hay khi hình thành rạp chiếu phim đầu tiên? Tùy theo cách tiếp cận định nghĩa mà người quan tâm đến định nghĩa có được định nghĩa riêng.

Nhưng có một điều không bị tranh cãi nữa từ 125 năm nay là thời điểm được công nhận là ngày sinh của máy chiếu phim. Ngày ấy là ngày 13/2/1895. Vào hôm ấy, hai anh em Auguste và Louis Lumiere, người Pháp, đăng ký bản quyền phát minh sáng chế về phát minh ra máy chiếu phim. Thực chất của phát minh này là một thiết bị máy móc chiếu hình những bức ảnh tĩnh thành hình ảnh chuyển động. Thiết bị này tạo hiệu ứng "chuyển động hoá" ảnh. Bộ phim khác biệt tấm ảnh cũng chính ở đấy. Bức ảnh là khoảnh khắc và câu chuyện ẩn chứa trong đấy không được thể hiện bằng cách "hình ảnh hoá" trong khi bộ phim lại kể chuyện bằng hình ảnh và chuyển động, gắn kết cả suy tưởng và diễn biến. Tính cách mạng của bước chuyển này chính ở đấy.

Nếu như coi thời điểm nói trên là ngày sinh của máy chiếu phim thì xem ra có thể đúng. Nhưng máy chiếu phim không đồng nghĩa với buổi chiếu phim và rạp chiếu phim. Anh em nhà Skladanowski ở Đức đã tổ chức buổi chiếu phim trước buổi chiếu phim đầu tiên của anh em nhà Lumiere, nhưng lại chỉ trình chiếu cho có vài người xem ở Berlin (Đức).

Sự ra đời của rạp chiếu bóng vì thế được công nhận vào ngày 28/12/1895 khi anh em nhà Lumiere tổ chức buổi chiếu phim dành cho công chúng đầu tiên ở quán Grand Cafe tại Đại lộ Capucines ở thủ đô Paris của nước Pháp. Khán giả đến xem phải bỏ tiền ra mua vé. Có máy chiếu phim, có tổ chức trình chiếu cho công chúng - từ đó không những chỉ có nghệ thuật thứ bảy mà còn hình thành cả ngành công nghiệp điện ảnh và phát hành điện ảnh trên thế giới.

Những bước phát triển ấn tượng

Ngày nay so với thời xưa cách đây 125 năm, nghệ thuật thứ 7 đã có được những bước phát triển rất ấn tượng. Nghệ thuật thứ 7 đã trở nên không thể thiếu đối với đời sống văn hoá và tinh thần của con người cũng như đối với cả sự phát triển kinh tế xã hội của quốc gia. Nhìn vào quá trình phát triển, hiện đại hoá và thay đổi của máy chiếu phim cũng có thể thấy được mức độ phát triển của điện ảnh nói chung.

Máy chiếu phim ngày nay không còn đóng vai trò quyết định nhất đối với việc phát hành tác phẩm điện ảnh nhưng cách đây 125 năm nó lại đóng vai trò quyết định nhất. Không có phát minh ra máy chiếu phim thủa ấy thì không thể có được nghệ thuật thứ 7 như ngày nay. Rất có thể anh em nhà Lumiere không phải là những người đầu tiên có ý tưởng và thực hiện ý tưởng chuyển hoá ảnh thành phim, làm chuyển động hoá hình ảnh và sống động hoá câu chuyện. Nhưng phát minh đặc thù này của họ được bảo hộ quyền sở hữu trước tất cả phát minh tương tự của những người khác.

Điện ảnh đặc thù và khác biệt cơ bản so với tất cả những loại hình nghệ thuật và hoạt động văn hoá tinh thần khác là nhờ những thành tựu của khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại thì mới có nó. Nghệ thuật điện ảnh và máy chiếu phim từ đấy luôn đồng hành với nhau như hình với bóng. Máy chiếu phim giúp hình thành rạp chiếu phim, trở thành cầu nối giữa sáng tạo nghệ thuật điện ảnh và thưởng thức nghệ thuật điện ảnh. Máy chiếu phim và rạp chiếu phim cùng nhau giúp tác phẩm điện ảnh chinh phục được khán giả. Nhìn nhận như thế thì mới thấy phát minh về máy chiếu phim quan trọng như thế nào đối với sự ra đời, quá trình phát triển đến nay và cả tương lai của điện ảnh.

Ở thời đại kỹ thuật công nghệ số với những ứng dụng trên nền internet và truyền thông đa phương tiện, máy chiếu phim và rạp chiếu phim không còn được vai trò và uy quyền to lớn như trước nữa đối với nghệ thuật điện ảnh. Nhưng chúng vẫn không thể thiếu đối với con người nói chung chứ không chỉ có đối với những tín đồ của nghệ thuật thứ 7. Nguyên do ở chỗ xem phim tại rạp chiếu phim ngày nay không đơn thuần chỉ là xem phim mà còn là trải nghiệm. Muốn thật sự đắm mình trong thế giới nghệ thuật thứ 7 với tất cả những hiệu ứng trải nghiệm của nó thì không thể không xem phim tại rạp chiếu phim.

Sứ mệnh sau 125 năm

Sau 125 năm, máy chiếu phim vẫn thực thi sứ mệnh của nó nhưng rõ ràng đã mất uy lực độc quyền. Định nghĩa xưa về nó giờ trở nên khiếm khuyết và cả bất cập nữa. Để chiếu phim, con người ngày nay không còn bị lệ thuộc hoàn toàn vào máy chiếu phim nữa mà còn có nhiều cách thức và thiết bị khác nhau. Nghệ thuật điện ảnh vì thế cũng bị buộc phải thay đổi rất cơ bản.

Trước đây, máy chiếu phim và rạp chiếu phim tạo nên cách tiếp nhận, cảm nhận và hưởng thụ điện ảnh riêng. Trong thế giới hiện đại ngày nay, sự thay đổi của nghệ thuật thứ 7 và cách thức truyền tải nghệ thuật thứ 7 tới công chúng thay đổi nên đưa lại cả nhiều cách tiếp nhận, cảm nhận và hưởng thụ nghệ thuật điện ảnh khác nữa. Xã hội hiện đại và con người trong thế giới hiện đại dù vậy vẫn dành chỗ cho máy chiếu phim và rạp chiếu phim theo đúng định nghĩa ban đầu của nó cho dù buổi trình chiếu không còn hoàn toàn như trước.

Cho dù tri ân những người đã phát minh ra máy chiếu phim và ghi nhận những đóng góp rất to lớn của máy chiếu phim cho sự phát triển của nghệ thuật thứ 7 thì ngày nay vẫn không thể phủ nhận được một điều là vai trò của máy chiếu phim tiếp tục suy giảm hoặc đã có định nghĩa mới cho loại thiết bị kỹ thuật công nghệ với sứ mệnh của máy chiếu phim. Thiết bị đã khác trước và sẽ còn khác nhiều hơn nữa, cơ bản hơn nữa, nhưng sứ mệnh thì không hề thay đổi. Ý tưởng và sáng tạo của người xưa đâu có bị lịch sử quên lãng bao giờ./.

Sa Thảo