Năm 2024 được xem là năm bầu cử toàn cầu lớn nhất trong lịch sử bởi trong năm có tới hơn 2 tỷ người ở khoảng 50 quốc gia, chiếm hơn 60% GDP toàn cầu, sẽ tham gia các cuộc bầu cử và kết quả các cuộc bầu cử sẽ có tác động lớn tới thị trường chứng khoán và nền kinh tế thế giới... Tuy nhiên “năm bầu cử lớn nhất lịch sử” lại đang chịu sự đe dọa lớn từ một thực thế mang tên “AI tạo sinh”.

Khi AI tạo sinh bị lợi dụng

Thuật ngữ AI tạo sinh (Generative AI) có thể làm ngỡ ngàng nhiều người, nhưng với giới công nghê, đây đã là thuật ngữ được nhắc đến nhiều nhất, áp dụng phổ biến nhất hiện nay. Theo các chuyên gia, AI tạo sinh là một loại trí tuệ nhân tạo tập trung vào việc tạo ra nội dung/dữ liệu mới dựa trên dữ liệu hiện có. Thay vì phân loại hoặc xác định dữ liệu như các AI phổ biến khác, Generative AI sẽ tạo ra nội dung hoàn toàn mới - từ văn bản, hình ảnh, thậm chí cả mã máy tính - được yêu cầu nhờ vào các dữ liệu đã thu thập được trong quá khứ. ChatGP là ví dụ cụ thể về AI tạo sinh. ChatGPT có thể tạo ra văn bản, hình ảnh, âm thanh và các loại hình đa phương tiện khác để phản hồi những yêu cầu ngắn của người dùng. AI tạo sinh còn được chứng minh có thể viết thư, làm thơ, vẽ tranh, sáng tác nhạc, hỗ trợ cải thiện phòng ngừa và tầm soát ung thư, hỗ trợ phân tích dự báo tình hình kinh tế - xã hội, thậm chí có thể… “viết mã độc”…

Cũng chính bởi khả năng này, từ rất sớm, AI tạo sinh đã bị lợi dụng vào nhiều mục đích khác nhau. Các nhà nghiên cứu tại Tech Against Terrorism từng phát hiện hình ảnh do AI tạo nên với nội dung phân biệt chủng tộc và chống Do Thái được gắn vào một ứng dụng có sẵn trên cửa hàng Google Play. AI tạo sinh như ChatGPT và DeepFake cũng được chứng minh là sử dụng để tự soạn các kịch bản lừa đảo nhằm chiếm đoạt tiền của nạn nhân. Hàng loạt AI cũng đang bị dùng để tạo ra nội dung không lành mạnh như ảnh khiêu dâm, phân biệt chủng tộc, bạo lực trẻ em. Đang phổ biến hiện nay là việc AI tạo sinh đang được lợi dụng để tạo ra các tin tức, hình ảnh giả mạo, sai lệch. Theo bà Avivah Litan, Phó Chủ tịch phân tích tại Gartner, một số rủi ro lớn nhất của AI tạo sinh là liên quan đến niềm tin và bảo mật, trong đó bao gồm thông tin sai lệch, thông tin bịa đặt, deepfake, quyền riêng tư dữ liệu, vấn đề bản quyền và an ninh mạng.

“Mánh khóe bẩn” trong mùa bầu cử

Trong những mục đích AI tạo sinh đang bị lợi dụng, còn có mục tiêu làm sai lệch, rối loạn các cuộc bầu cử và kết quả bầu cử. “AI tạo sinh không những có thể nhanh chóng soạn thảo nội dung thư điện tử, tin nhắn, video clip phục vụ cho chiến dịch tranh cử, mà còn có thể bị biến thành công cụ nguy hiểm” - ông A.J. Nash, Phó chủ tịch chuyên về AI của Công ty an ninh mạng ZeroFox (Mỹ) cảnh báo. Nói rõ hơn về mối nguy này, nhiều chuyên gia khẳng định những công cụ sáng tạo hình ảnh được trang bị AI của OpenAI và Microsoft có thể được sử dụng để tạo ra những hình ảnh sai sự thật, làm gia tăng những thông tin sai lệch về bầu cử. Một số “mánh khóe bẩn” được tạo dựng khi AI bị lợi dụng cho mục đích xấu trong bầu cử bao gồm sử dụng giọng nói của ứng cử viên để hướng dẫn cử tri bỏ phiếu sai ngày, tạo bản ghi âm giả ứng cử viên thú nhận tội ác hoặc bày tỏ quan điểm phân biệt chủng tộc, “chế” video có cảnh một nhân vật nào đó phát biểu hoặc trả lời phỏng vấn.

Trên thực tế, mối nguy này đã được chứng minh. Video bị chỉnh sửa với cảnh Tổng thống Biden phát biểu chỉ trích người chuyển giới, ảnh giả cựu Tổng thống Trump bị cảnh sát thành phố New York bắt giữ trong mùa bầu cử Mỹ là ví dụ.

Hồi cuối tháng 1/2024, trước thềm cuộc bầu cử sơ bộ tại bang New Hampshire vào ngày 23/1 (theo giờ Mỹ) để lựa chọn ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng hòa, giới chức bang này đã ghi nhận hiện tượng lan truyền các cuộc gọi tự động (robo-call) tại bang này, sử dụng đoạn ghi âm giả mạo giọng nói của Tổng thống Joe Biden, kêu gọi các cử tri ủng hộ đảng Dân chủ ở nhà và không đi bỏ phiếu, “để dành” lá phiếu cho đến cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng 11. Bà Julie Chavez Rodriguez – quản lý chiến dịch tranh cử của ông Biden, cho biết các cuộc gọi tự động đã phát đi “thông tin sai lệch” nhằm phá rối cuộc bầu cử sơ bộ.

Theo các chuyên gia công nghệ, các cuộc gọi tự động (robo-call) được tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Tại Mỹ trước đó, robo-call là những cuộc gọi được ghi âm sẵn tới những số điện thoại cố định, di động, thậm chí đến cả những số điện thoại hỗ trợ khẩn cấp, với mục đích chính là thu hồi nợ tín dụng hoặc tiếp thị quảng cáo nhưng giờ đây, đến mùa bầu cử, chúng được lợi dụng vào mục tiêu xúi giục, lôi kéo cử tri, biến đổi ý kiến cử tri một cách không minh bạch, thậm chí tạo ra “sự áp đặt tư duy”.

Điều đáng nói là trước đó mấy tháng, từ hồi đầu tháng 11/2023, khi cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ 2024 mới chỉ bắt đầu, đã có nhiều bằng chứng cho thấy các chiến dịch vận động đều đang vận dụng công nghệ AI tạo sinh để tăng hiệu quả hoạt động, từ phân tích dữ liệu cử tri tới soạn thư điện tử kêu gọi gây quỹ. Đáng quan ngại hơn, tổ chức phi lợi nhuận Freedom House đã lên tiếng cảnh báo rằng những hình ảnh, văn bản, âm thanh do AI tạo ra, được sử dụng cho các chiến dịch đưa tin sai lệch, bóp méo sự thật, dàn dựng các nội dung bôi xấu đối thủ…

Mới đây, hồi đầu tháng 3/2024, một nghiên cứu do Trung tâm chống thông tin thù hận trên mạng (CCDH) thực hiện cho biết khả năng của các công cụ AI tạo sinh trong việc chặn các câu lệnh yêu cầu tạo ra những hình ảnh không có thực như Tổng thống Mỹ Joe Biden nằm viện hay các nhân viên phục vụ bầu cử đập thùng phiếu đã được chứng minh.

Thậm chí, trong Báo cáo rủi ro toàn cầu 2024, Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) nhận định rằng, mối lo ngại về việc AI gây sai lệch kết quả bầu cử đứng đầu danh sách những rủi ro lớn nhất trong năm nay.

Chống lại AI tạo sinh - vì mùa bầu cử minh bạch

Nhóm chiến lược gia của ngân hàng JPMorgan nhận định 2024 là năm bầu cử toàn cầu lớn nhất trong lịch sử khi chứng kiến một số quốc gia thuộc hàng đông dân nhất thế giới tổ chức bầu cử. Kết quả các cuộc bầu cử với 4 xu hướng sẽ có tác động lớn tới thị trường chứng khoán và nền kinh tế thế giới. Báo cáo của JPMorgan lấy cuộc bầu cử Mỹ ra làm ví dụ minh chứng, nếu ông Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống năm nay thì tác động vĩ mô có thể sẽ rất lớn, thông qua một loạt sắc lệnh có thể hủy bỏ hoặc đảo ngược các chính sách của ông Biden.

Cũng bởi tầm quan trọng của việc đảm bảo tính minh bạch của năm bầu cử, từ trước khi năm mới 2024 bắt đầu, nhiều quốc gia, tổ chức đã vội vã tìm kiến giải pháp để chống lại “cú tấn công” làm sai lệch, méo mó các cuộc bầu cử của AI tạo sinh. Hồi tháng 2/2024, một nhóm 20 công ty công nghệ trong đó có OpenAI, Microsoft và Stability AI đã ký kết một thỏa thuận phối hợp để ngăn chặn những nội dung gây hiểu nhầm do AI sáng tạo tác động đến các cuộc bầu cử. Thỏa thuận này có tên là “Hiệp định công nghệ nhằm chống lại việc sử dụng AI để lừa đảo trong cuộc bầu cử năm 2024”. Với thỏa thuận này, 20 công ty cam kết sẽ tuân thủ 8 tuyên bố về sứ mệnh, bao gồm phát triển các công nghệ để giảm thiểu rủi ro liên quan đến nội dung AI giả mạo trong bầu cử, phát hiện việc phân phối và phát tán tài liệu đó trên các nền tảng mạng xã hội và minh bạch với công chúng về những nỗ lực xử lý nội dung AI có hại, nâng cao nhận thức của công chúng về cách bảo vệ bản thân khỏi bị thao túng bởi những nội dung sai lệch…

Đặc biệt trong số các công ty này, OpenAI - nhà phát triển chatbot ChatGPT - đang tỏ ra hết sức quyết liệt với AI như xóa tài khoản của Delphi với lý do các quy tắc của OpenAI cấm sử dụng công nghệ AI của công ty trong các chiến dịch vận động tranh cử.

Cùng thời điểm, tập đoàn Google thông báo kế hoạch triển khai chiến dịch chống tin giả tại năm quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU), gồm Bỉ, Pháp, Đức, Italia và Ba Lan, trước thềm cuộc bầu cử nghị viện của khối diễn ra vào tháng 6 tới.

Meta cũng đã thông báo cấm các quảng cáo chính trị sử dụng những công cụ quảng cáo trang bị công nghệ AI tạo sinh. Ông Marco Pancini - Giám đốc phụ trách các vấn đề EU của Meta cho biết, đội ngũ chuyên của công ty sẽ cùng phối hợp đẩy lùi các thông tin sai sự thật, giải quyết các hoạt động gây ảnh hưởng đến các chiến dịch bầu cử và ứng phó với các rủi ro liên quan đến việc lạm dụng trí tuệ nhân tạo tạo sinh. Cụ thể, hiện Meta đang làm việc với 26 tổ chức kiểm tra độc lập trên toàn EU, với các nội dung sử dụng 22 ngôn ngữ./.

Nguyễn Hà