Những nét tương đồng về văn hóa, con người đã tạo nên mối quan hệ đặc biệt tốt đẹp giữa hai quốc gia và nhân dân Việt Nam - Nhật Bản.

Ngoại giao văn hóa Nhật Bản

Người dân Việt đã cảm thấy Sushi là món ăn quen thuộc, và người dân Nhật Bản hay nói "tôi thường xuyên ăn phở". Văn hóa ẩm thực đã len lỏi vào đời sống thường nhật của 2 bên, trở thành giá trị chung, thúc đẩy sự gắn kết, phát triển. Đó chính là ngoại giao văn hóa.

Hiện nay chính sách ngoại giao văn hoá Nhật Bản hướng tới tìm kiếm sự thịnh vượng riêng của mình trong sự thịnh vượng của thế giới. Nói cách khác, người dân Nhật Bản cần phải nhận thức sâu sắc về ngoại giao văn hóa và sự tham gia của Nhật Bản trong các hoạt động quốc tế.

Chiến lược ngoại giao văn hóa của Nhật Bản thể hiện trong văn kiện có tính cương lĩnh ngoại giao văn hóa quốc gia "Giao lưu văn hóa của quốc gia hòa bình" chế định năm 2005. Khởi thảo văn kiện này mất nửa năm, do Thủ tướng Nhật lúc đó là Koizumi phê duyệt. Ông thành lập riêng "Hội đàm khẩn cấp thúc đẩy ngoại giao văn hóa", mời các học giả, chuyên gia hàng đầu của Nhật Bản cùng nghiên cứu những việc như làm thế nào để nâng cao quốc lực văn hóa Nhật Bản, triển khai ngoại giao văn hóa, nâng cao tầm ảnh hưởng quốc tế của Nhật Bản. Từ đó đến nay, Nhật Bản thực hiện đường lối ngoại giao văn hóa dựa trên những điểm chủ yếu sau:

Một là, thúc đẩy thế giới hiểu biết Nhật Bản và nâng cao hình tượng Nhật Bản cũng như giành được tín nhiệm. Người Nhật cho rằng, không có sự tín nhiệm lẫn nhau về văn hóa thì không thể có vũ đài văn hóa quốc tế, cũng không thể phát hiện lực ảnh hưởng quốc gia, nâng cao hình tượng văn hóa quốc gia chỉ là một câu nói trống rỗng. Vì vậy, Nhật Bản nâng cao quốc lực văn hóa bằng cách thông qua hình tượng văn hóa để giành được tín nhiệm của nhân dân các nước. Từ góc độ khác, văn hóa là quảng cáo của tín nhiệm.

Hai là, tránh khỏi xung đột, tăng tiến sự hiểu biết lẫn nhau giữa các nền văn hóa và văn minh khác nhau. Báo cáo ngoại giao văn hóa Nhật Bản cho rằng, giao lưu và tín nhiệm lẫn nhau về văn hóa trong thời đại chúng ta đang sống là rất khó, các loại xung đột và đối lập làm cho khắp nơi trên toàn cầu đều cảnh giác và đề phòng lẫn nhau. Bởi thế, giá trị đặc biệt của ngoại giao văn hóa, giao lưu văn hóa ngày càng quan trọng.

Ba là, bồi dưỡng giá trị và quan niệm văn hóa chung của toàn nhân loại. Chiến lược văn hóa ngoại giao của Nhật Bản cho rằng sự phát triển của toàn cầu hóa làm cho sự phụ thuộc, nương tựa lẫn nhau về các mặt trong cuộc sống không ngừng sâu sắc thêm. Đồng thời, với việc bảo vệ, tôn trọng tính đa dạng của văn hóa, tính tất yếu của quan niệm giá trị chung được hình thành giữa cộng đồng dân chúng có bối cảnh văn hóa và văn minh khác nhau cũng không ngừng nâng cao.

Chính sách ngoại giao văn hóa Việt Nam

Trong xu thế hội nhập với thế giới ngày càng sâu rộng và thời đại toàn cầu hóa hiện nay, Việt Nam xác định cùng với ngoại giao chính trị và ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hóa là một trong ba trụ cột của ngoại giao hiện đại. Ngoại giao văn hóa được ví như "quyền lực mềm" vừa có khả năng lan tỏa bền bỉ, vừa có tác dụng thẩm thấu lâu dài. Trong từng giai đoạn lịch sử, văn hóa được coi là nền tảng của xã hội, mang tính quyết định trong việc xây dựng con người đủ tri thức, bản lĩnh, nhất là trong quá trình phát triển trong nước gắn với phát triển của thế giới.

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc được tổ chức vào tháng 11 vừa qua, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu với nhan đề “Ra sức xây dựng, giữ gìn và phát huy những giá trị đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Trong bài phát biểu, Tổng Bí thư nhấn mạnh rằng tầm quan trọng của việc “Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả sáng tạo các giá trị văn hoá mới”.

Cụ thể hơn tại Hội nghị Đối ngoại toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khái quát lại đường lối ngoại giao văn hóa của Việt Nam: “Hơn 90 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên cơ sở vận dụng sáng tạo những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lê nin, kế thừa và phát huy truyền thống, bản sắc đối ngoại, ngoại giao và văn hoá dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hoá thế giới và tư tưởng tiến bộ của thời đại, chúng ta đã xây dựng nên một trường phái đối ngoại và ngoại giao rất đặc sắc và độc đáo của thời đại Hồ Chí Minh, mang đậm bản sắc “cây tre Việt Nam”, “gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển” (“Thân gầy guộc, lá mong manh, mà sao nên luỹ, nên thành tre ơi!”), thấm đượm tâm hồn, cốt cách và khí phách của dân tộc Việt Nam. Đó là: Mềm mại, khôn khéo, nhưng rất kiên cường, quyết liệt; linh hoạt, sáng tạo nhưng rất bản lĩnh, kiên định, can trường trước mọi thử thách, khó khăn vì độc lập dân tộc, vì tự do, hạnh phúc của nhân dân. Đoàn kết, nhân ái, nhưng kiên quyết, kiên trì bảo vệ lợi ích quốc gia - dân tộc. Biết nhu, biết cương; biết thời, biết thế; biết mình, biết người; biết tiến, biết thoái, “tuỳ cơ ứng biến”, “lạt mềm buộc chặt”!”.

Trước đó, ngày 30/11/2021, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định phê duyệt Chiến lược Ngoại giao văn hóa đến năm 2030 với quan điểm bám sát chủ trương, đường lối đối ngoại và chính sách phát triển văn hóa của đất nước, cụ thể là: “Phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại trong việc tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, huy động các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao vị thế và uy tín của đất nước” và “phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”.

Như vậy, cả Việt Nam và Nhật Bản đều có chính sách ngoại giao mà trong đó đưa ra những mục tiêu, chiến lược cụ thể nhằm phát huy sức mạnh văn hóa dân tộc để từ đó tạo ra sự phát triển chung cho toàn xã hội.

Kinh nghiệm cho Việt Nam

Giao lưu văn hóa Việt Nam - Nhật Bản trong thời gian gần đây phát triển mạnh mẽ, tạo ra nhiều dấu ấn sâu đậm trong lòng người dân hai nước. Phía Nhật Bản (Cơ quan quản lý, tổ chức, hiệp hội, cá nhân…) đã tích cực, chủ động hơn phía Việt Nam trong các hoạt động đó. Phía Việt Nam còn thụ động, khiến đối tác chưa thật sự nhiệt tình trong việc đề xuất tổ chức, thực hiện giao lưu văn hóa. Có thể hiểu rằng một trong những nguyên nhân là Việt Nam còn thiếu kinh phí trong việc quảng bá, giới thiệu hình ảnh Việt Nam ra thế giới, kinh nghiệm cũng như nguồn nhân lực còn hạn chế khi tiến hành tổ chức các sự kiện giao lưu văn hóa.

Bên cạnh đó, chúng ta nên hiểu sâu nền văn hóa của Nhật Bản. Trên thực tế, văn hóa Nhật Bản được người dân Việt Nam yêu thích, nhưng mới chỉ được biểu hiện qua việc thích tính cách người Nhật Bản khi gặp khó khăn, chống chọi với thiên tai, thích món ăn Nhật Bản hay hoa Anh đào… nghĩa là chỉ thích qua những biểu hiện bề nổi.

Ví dụ một điều dễ nhận thấy nhất là người Nhật thường xuyên sử dụng những lời "cảm ơn", "xin lỗi".

Ở Nhật, người dân liên tục sử dụng những câu "cảm ơn", "xin lỗi" như một thói quen hàng ngày. Để lý giải điều đó, cần đứng trên góc độ văn hoá để nhìn nhận. Nhật Bản là một dân tộc hùng mạnh, ở đó mối quan hệ giữa người với người luôn được coi trọng. Người Nhật sống không phải vì mình mà sống cho người khác, sống cho xã hội. Do vậy mà họ luôn cố gắng duy trì mối quan hệ tốt đẹp với những người xung quanh. Họ không tiếc lời nói của mình miễn sao làm hài lòng đối phương. Trong khi đó người Việt ngày nay luôn trọng cái "tôi", đề cao bản thân, không thích làm những chuyện gây tổn hại tới danh dự cá nhân. Việc nói xin lỗi, cảm ơn như một sự hạ thấp mình.

Nói vậy không có nghĩa là người Việt không bao giờ nói "cảm ơn", "xin lỗi". Ở đây chỉ xét về mức độ cũng như phạm vi đối tượng sử dụng mà thôi.

Một điểm nữa chúng ta không nên đề cao quá mức văn hóa Nhật Bản, thể hiện rõ nét ở những nhận xét thông thường, bài báo... thường khen nhiều hơn là đề cập những khía cạnh hạn chế trong văn hóa Nhật Bản. Điều này khiến công chúng có cái nhìn phiến diện khi tiếp nhận văn hóa, trong cách giao lưu, tiếp cận người Nhật Bản.

Mỗi dân tộc đều có nét đẹp văn hóa riêng biệt, quan trọng là chúng ta tiếp cận được những nét đẹp đó để làm phong phú giá trị của dân tộc mình, giúp mỗi con người có một tinh thần khỏe khoắn, đào thải cái xấu, giữ được sự lương thiện của con người, đóng góp cho sự phát triển chung của xã hội loài người./.

Bùi Hùng/VOV-Tokyo