Tạp chí Time của Mỹ, trên số báo ra ngày 9/2/1968, từng có bài viết mang tựa đề “North VietNam: The Red Napoleon”, ngoài việc mệnh danh Đại tướng Võ Nguyên Giáp như một “Napoleon Đỏ”, còn viện dẫn một câu nói nổi tiếng của Đại tướng, “Strike to win, Strike Only when Success is Certain, if it is not, then dont’ strike” (Đánh là thắng, chỉ đánh khi chắc thắng, nếu không thắng thì không đánh). Sự viện dẫn ấy cũng chính là điều mà Time cũng như báo chí, dư luận quốc tế đánh giá rất cao về Đại tướng Võ Nguyên Giáp: tài thao lược kiệt xuất và bản lĩnh hơn người của một người đã được mệnh danh là “Thiên tài quân sự lớn nhất thế kỷ 20”. Chỉ từ một quyết định lịch sử trên chiến trường Điện Biên Phủ 67 năm về trước cũng đủ để minh chứng cho điều đó.

11 ngày đêm “mất ăn, mất ngủ”

40 năm sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp nhớ lại trong những dòng hồi ký: “Trong ngày hôm đó (tức ngày 26/1/1954-PV), tôi đã thực hiện được một quyết định khó khăn nhất trong cuộc đời chỉ huy của mình, đó là quyết định thay đổi phương châm tác chiến: Từ đánh nhanh, giải quyết nhanh sang đánh chắc, tiến chắc”.

Quyết định thay đổi phương châm tác chiến ngày 26/1/1954 ấy không chỉ là quyết định khó khăn nhất trong cuộc đời cầm quân của vị tướng kiệt xuất mà còn là quyết định lịch sử để rồi làm nên chiến thắng lịch sử.

Nhưng, đúng như lời Đại tướng Tổng Tư lệnh, đó thực sự là quyết định vô cùng khó khăn. Điều chuyển một chiến dịch lớn chưa từng có, từ mục tiêu dự kiến: “Trận đánh chỉ diễn ra trong 2 đêm 3 ngày; Thời gian nổ súng ấn định lúc đầu là l7 giờ ngày 20/1 và sau đó là 17 giờ 30 ngày 25/1/1954, bằng tiến công ồ ạt đồng loạt, thọc sâu” đến một chiến dịch gian khổ, kiên trì, lầm lì, bền gan, nhưng vững chắc, diễn ra trong 54 ngày là không hề giản đơn.

Theo nhiều tài liệu cũng như hồi ức của các nhân chứng lịch sử, những ngày tháng 1 năm 1954 ấy, khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp lên đến mặt trận (ngày 5/1/1954), mọi công tác chuẩn bị cho phương án “đánh nhanh, thắng nhanh” đã hoàn tất. Không khí, tâm thế của hết thảy đều sẵn sàng. Ngày 12/1/1954, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và một số cán bộ cùng đến sở chỉ huy thì được biết phía ta và cố vấn đã thống nhất sẽ nổ súng mở màn chiến dịch vào ngày 20/1, với phương châm là “Đánh nhanh giải quyết nhanh” trong vòng 3 đêm 2 ngày. Tuy nhiên, tình hình tại mặt trận Điện Biên Phủ có những diễn biến rất mới, rất nhanh, khác nhiều với những dự kiến ban đầu, trong đó đáng chú ý nhất là việc phía ta chưa lường hết trở ngại khi dùng sức người kéo những khối thép nặng hai tấn, qua những dốc cao 30-40 độ, có chỗ lên tới 60 độ, lại bị máy bay và pháo địch cản trở. Trong khi kéo pháo, có những cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh thân mình để cứu pháo khỏi lăn xuống vực sâu.

Sự gia tăng tính kiên cố và sức mạnh tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ của quân Pháp và sự khó khăn trong việc đưa pháo vào và chuẩn bị công sự của bộ đội ta đã khiến vị Tổng Tư lệnh chiến dịch không khỏi trăn trở, băn khoăn về yếu tố “chắc thắng” cũng như phương châm “đánh nhanh, giải quyết nhanh” đã định. Sau này, những băn khoăn ấy được Đại tướng Võ Nguyên Giáp thể hiện trong hồi ký: “Từ hội nghị Thẩm Púa tới khi đưa pháo vào trận địa đối với tôi là một thời gian rất dài. Nhiều đêm thao thức. Suy tính, cân nhắc rất nhiều lần, vẫn chỉ tìm thấy rất ít yếu tố thắng lợi. Tôi căn dặn các phái viên đi nắm tình hình, thấy điều gì đáng chú ý đều phải báo cáo kịp thời. Mọi người đều phản ánh tinh thần chuẩn bị chiến đấu rất cao của cán bộ, chiến sĩ. Đại đoàn trưởng 312 Lê Trọng Tấn nói với tôi trong quá trình chiến đấu, sẽ phải đột phá liên tục ba lần mới vào được trung tâm”.

Ngày 14/1/1954, khi mệnh lệnh chiến đấu được phổ biến, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nói: “Nay ta đánh theo phương án này, nhưng trong quá trình chuẩn bị cần chú ý theo dõi nắm vững tình hình địch, để khi địch có thay đổi, ta phải kịp thời xử trí...”.

Những trăn trở, băn khoăn càng lớn khi khoảng đêm 22/1, phía ta nhận được tin: “Địch đã biết rõ kế hoạch tác chiến của ta và chúng đã có kế hoạch cụ thể chuẩn bị đối phó”.

Thêm vào đó, việc ngày 23/1, tướng Phạm Kiệt, sau đi theo dõi đơn vị kéo pháo đã có cuộc điện đàm về Sở chỉ huy báo cáo Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Trong Bức thư ngày 19/1/1995 gửi Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam nhân hội thảo về Trung tướng Phạm Kiệt, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nhắc đến khá cụ thể về điều này: “Tại mặt trận Điện Biên Phủ, cùng với nhiệm vụ phụ trách công tác bảo vệ, anh (tướng Phạm Kiệt-PV) được tôi cử đi kiểm tra công tác chuẩn bị chiến trường ở phía Đông Bắc. Anh đã đến tận nơi, kiểm tra trận địa pháo binh, phát hiện sự nguy hiểm bố trí pháo binh dã chiến tại một địa bàn tương đối bằng phẳng. Lúc bấy giờ, toàn thể cán bộ và chiến sĩ đang hăng hái triển khai kế hoạch đánh nhanh. Bản thân tôi thì đang khẩn trương theo sát tình hình củng cố của địch và suy nghĩ về quyết định thay đổi phương châm. Chính vào lúc đó thì nhận được ý kiến của anh Phạm Kiệt phát biểu qua điện thoại. Anh trình bày vắn tắt tình hình: “Pháo của ta đều đặt trên trận địa dã chiến, địa hình rất trống trải, nếu bị phản pháo hoặc máy bay đánh phá sẽ khó tránh tổn thất. Một số pháo vẫn chưa kéo được tới trận địa” và là người duy nhất lúc đó đã đề nghị tôi xem xét lại kế hoạch đánh nhanh”. Điều trăn trở không chỉ vì những lời Bác Hồ dặn, chiến dịch này rất quan trọng, chỉ được đánh thắng, không chắc thắng thì không đánh, mà còn vì trách nhiệm trước xương máu của chiến sĩ.

Đêm trắng và quyết định lịch sử

“Ba phần tư lực lượng cơ động chiến lược của Bộ Thống soái đã dồn lên chiến trường. Nếu chiến dịch không thắng, hơn bốn đại đoàn chủ lực bị thương vong lớn thì tiền đồ cuộc kháng chiến sẽ ra sao, vị thế của đoàn ngoại giao ta tại Geneva sẽ thế nào?” - cũng bởi nỗi trăn trở ấy mà đêm 25/1, Đại tướng đã thức trắng.

“Tôi cảm thấy trách nhiệm lần này rất nặng... Tôi cảm thấy như cả tháng trôi qua... Mỗi ngày, tôi càng nhận thấy rõ là không thể đánh nhanh được. Lời Bác dặn trước lúc lên đường và nghị quyết Trung ương hồi đầu năm lại văng vẳng bên tai: "Chỉ được thắng không được bại, vì bại thì hết vốn!". Đêm ngày 25/1/1954, tôi không sao chợp mắt. Đầu đau nhức... và... Văn phòng thông báo cuộc họp Đảng ủy mặt trận... Tôi trình bày những suy nghĩ đã có từ lâu... Đánh chắc thắng. Trước khi tôi ra đi, Bác trao nhiệm vụ...". Mặc dù trong buổi họp nhiều ý kiến chưa thông suốt với cách chuyển hướng chiến lược trận đánh, nhưng trước lời dạy của Hồ Chí Minh.Tôi kết luận:..."Đánh chắc thắng", cần chuyển phương châm tiêu diệt địch từ "đánh nhanh thắng nhanh" sang "đánh chắc, tiến chắc". Nay quyết định hoãn cuộc tiến công...” - Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại trong hồi ký của mình.

Chuyện kể rằng sau đêm trắng ấy, sáng hôm sau (26/1), với nắm ngải cứu buộc trên đầu, Tướng Giáp sang gặp trưởng đoàn cố vấn Trung Quốc Vi Quốc Thanh. Ông thẳng thắn nói lên những suy nghĩ của mình hơn 10 ngày qua, nêu lên những khó khăn về chiến thuật mà bộ đội ta chưa có điều kiện khắc phục và khẳng định đánh nhanh không đảm bảo thắng lợi. Và chiều 26/1/1954, sau đề xuất của “Khiêm tốn tướng quân” Phạm Kiệt; Trên cơ sở phân tích đánh giá tình hình chiến trường; sau khi bàn bạc, trao đổi cùng trưởng đoàn cố vấn vấn Trung Quốc Vi Quốc Thanh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đi tới quyết định cuối cùng: “Để bảo đảm nguyên tắc cao nhất là “đánh chắc thắng”, cần chuyển phương châm tiêu diệt địch từ “đánh nhanh, thắng nhanh” sang “đánh chắc, tiến chắc”. Nay quyết định hoãn cuộc tiến công. Ra lệnh cho bộ đội trên toàn tuyến lui về địa điểm tập kết, và kéo pháo ra”.

Quyết định đó ngay lập tức được báo về Bộ Chính trị, Tổng Quân ủy và đã nhận được sự đồng tình ủng hộ hoàn toàn.

Với với hậu thế, trong nhìn nhận của báo chí và những người làm sử học, thay đổi phương châm tác chiến từ “Đánh nhanh giải quyết nhanh” sang “Đánh chắc tiến chắc” được coi là sự kiện kịch tính nhất trong lịch sử cuộc kháng chiến chống Pháp.

Đánh giá về quyết định lịch sử này, Tướng Lê Trọng Tấn, trong dịp kỷ niệm 10 năm chiến thắng Điện Biên, đã nói: "Nếu không có quyết định chuyển phương châm ngày đó thì phần lớn chúng tôi sẽ không có mặt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ". Còn Tướng Vương Thừa Vũ nhận xét: "Nếu theo cách đánh cũ, thì cuộc kháng chiến chống Pháp có thể bị kéo dài thêm tới 10 năm".

Sau này trong hồi ký của mình, tướng Henri Navarre, Tổng Chỉ huy quân Pháp tại trận Điện Biên Phủ cũng khẳng định: “Nếu Tướng Giáp tiến công vào khoảng 25/1 như ý đồ ban đầu thì chắc chắn ông ta sẽ thất bại. Nhưng không may cho chúng ta, ông đã nhận ra điều đó và đây là một trong những lý do khiến ông tạm ngừng tiến công”.

Trong cuộc đời làm tướng rất đỗi vinh quang của mình, Đại tướng, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp có vô số những chỉ đạo quân sự, cho thấy tài thao lược quân sự xuất chúng, bản lĩnh và tâm đức của một người cầm quân mưu lược của một “Thiên tài quân sự thế kỷ 20”, nhưng quyết định táo bạo dám làm dám chịu trách nhiệm trước Đảng, Bác, dân tộc, trước sinh mệnh của hàng vạn cán bộ, chiến sĩ trên chiến trường Điện Biên Phủ 67 năm về trước, góp phần quan trọng làm nên một “thiên sử vàng Điện Biên” quả thực là một quyết định hiếm có của một nhân cách, một bản lĩnh hiếm có của vị danh tướng./.

Hà Anh