“Có những trường hợp nạn nhân của hành vi xâm hại tình dục dưới 18 tuổi lại trở thành nạn nhân của bạo lực tinh thần từ dư luận. Điều này có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng về tâm lý cho người bị hại. Vì vậy, bảo mật thông tin cá nhân của người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục là cần thiết…” - Luật sư Nguyễn Đức Hùng (ảnh nhỏ), Phó trưởng phòng Tranh tụng, Công ty Luật TNHH TGS cho biết.

Từ tháng 6/2019 đến tháng 6/2021, cả nước có hơn 4.000 trẻ em bị xâm hại, trong đó có hơn 3.600 bé gái. Các trường hợp trẻ em bị xâm hại trong giai đoạn 2019 - 2021  ở  độ tuổi 13 - 16 chiếm hơn 66%. Con số này có xu hướng năm sau cao hơn năm trước. Vậy theo luật sư, nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng gia tăng các vụ xâm hại trẻ em?

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng gia tăng xâm hại trẻ em xuất phát từ việc các gia đình có hoàn cảnh khó khăn, bố mẹ đi làm ăn xa, hoặc ly thân, ly hôn để con cho ông bà chăm sóc. Các đối tượng thường lợi dụng sự sơ hở, chủ quan của gia đình, sự non nớt của trẻ em để lừa gạt hoặc dùng vũ lực đe dọa, uy hiếp để xâm hại tình dục. Điều đáng nói, đối tượng xâm hại trẻ em không chỉ là người lạ mà phần lớn là những người có quan hệ gần gũi, thậm chí thân thiết, là người thân, người nhà với nạn nhân có nhiều cơ hội tiếp xúc, tiếp cận với nạn nhân, nhân cơ hội, thời cơ thuận lợi để thực hiện hành vi phạm tội. Đơn cử, trường hợp của cháu H.T ở xã Lương Sơn, huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ bị chính cha ruột hiếp dâm dẫn đến mang thai.

Trước thực trạng này, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, Tòa án nhân dân Tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) vừa ban hành Thông tư liên tịch số 01/2022/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP-BLĐTBXH, quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm các vụ án xâm hại tình dục người dưới 18 tuổi. Những điểm mới của thông tư này là gì, thưa luật sư?

Thông tư liên tịch 01/2022/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BQP-BLĐTBXH (Thông tư liên tịch số 01)  có nhiều điểm mới như bảo mật thông tin cá nhân của người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục; Khi người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị buộc tội, người làm chứng, người bị xâm hại dưới 18 tuổi tham gia tố tụng, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải phối hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan bảo vệ và tạo điều kiện để cho họ yên tâm học tập và lao động, đồng thời tham gia tố tụng thuận lợi.

Ngoài ra, một điểm mới nữa của thông tư là hạn chế đến mức thấp nhất số lần lấy lời khai người bị xâm hại tình dục dưới 18 tuổi. Thông tư cũng quy định rõ, khi lấy lời khai người bị xâm hại tình dục dưới 18 tuổi mà nạn nhân có biểu hiện thất thường, hoảng loạn tâm lý thì có thể mời thêm người thân trong gia đình, đại diện nhà trường, chuyên gia tâm lý… để phối hợp hỗ trợ tâm lý cho người bị xâm hại.

Chính vì vậy, Thông tư liên tịch 01 với nhiều quy định mới hứa hẹn sẽ mang lại hiệu quả tích cực trong quá trình điều tra cũng như có ý nghĩa đối với vấn đề bảo vệ quyền con người, danh dự, nhân phẩm…

Thông tư liên tịch 01 quy định, hạn chế đến mức thấp nhất số lần lấy lời khai người bị xâm hại tình dục dưới 18 tuổi. Theo luật sư, như vậy liệu có làm khó cơ quan điều tra hay không?

Nạn nhân của nạn xâm hại tình dục là người chịu tổn thương cả về thể xác lẫn tinh thần. Hơn thế, đối với những nạn nhân chưa đủ 18 tuổi, sự xâm hại này sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý sau này. Do vậy, việc hạn chế đến mức thấp nhất số lần lấy lời khai của người bị xâm hại là một quy định mang đầy tính nhân văn và ý nghĩa.

Bên cạnh đó, quy định này cũng không gây ra khó khăn cho cơ quan điều tra, bởi việc lấy lời khai là một trong những công việc thể hiện nghiệp vụ cao. Việc phải lấy lời khai nhiều lần là không quá cần thiết, các cơ quan chỉ cần thu thập “vừa đủ” những thông tin phục vụ cho quá trình điều tra. Như vậy, theo quan điểm của tôi, những quy định mới trong Thông tư liên tịch 01 này không khiến việc thu thập chứng cứ của Cơ quan điều tra khó khăn, hơn hết nó còn giúp tiết kiệm thời gian trong quá trình thu thập chứng cứ…

Thưa luật sư, ông có thể phân tích rõ ý nghĩa của quy định bảo mật thông tin cá nhân của người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục?

Xâm hại tình dục đối với người dưới 18 tuổi là một hành vi hết sức nghiêm trọng không chỉ gây ra cho người bị hại những vết sẹo về mặt thể xác, mà còn phải chịu những tổn thương lớn về mặt tinh thần, đặc biệt với bị hại còn non nớt trong suy nghĩ, chưa có đủ nhận thức về xã hội, chưa phát triển hoàn thiện tâm sinh lý. Khi điều tra, xét xử các vụ án liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em, tiếp xúc với bị hại, chúng ta cần lưu ý một số đặc điểm tâm lý của bị hại là trẻ em như sự phát triển về thể chất và diễn biến tâm lý thông thường khi có hành vi xâm hại xảy ra.

Trong các yếu tố tác động đến tâm lý của bị hại thì việc lo sợ sự việc bị công khai, nhiều người biết đến và có thể phải chịu sự bàn tán, lên án của dư luận tác động mạnh tới tâm lý người bị hại. Có những trường hợp nạn nhân của hành vi xâm hại tình dục dưới 18 tuổi lại trở thành nạn nhân của bạo lực tinh thần từ dư luận. Điều này có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng về tâm lý cho người bị hại. Vì vậy, bảo mật thông tin cá nhân của người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục là cần thiết.

Thể hiện sự tôn trọng quyền con người, danh dự, nhân phẩm là một ưu điểm nổi bật của Thông tư liên tịch số 01. Xin ông nói rõ về điều này?

Theo tôi, Thông tư liên tịch số 01 đã thể hiện rõ sự tôn trọng quyền con người, danh dự, nhân phẩm của người bị hại. Điều này thể hiện rõ qua quy định, các cơ quan, ban, ngành liên quan cùng có trách nhiệm trong việc bảo vệ người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục. Cụ thể, các cơ quan, tổ chức phải tuân thủ đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật; tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, danh dự, các quyền và lợi ích hợp pháp khác của người bị xâm hại tình dục dưới 18 tuổi cũng như người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội, người làm chứng.

Vấn đề bảo mật thông tin nạn nhân dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục cũng được đề cập và quy định chi tiết. Nội dung này được quy định xuyên suốt các điều khoản của Thông tư từ việc phối hợp thực hiện của các cơ quan trong các giai đoạn tố tụng ở giai đoạn tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, giai đoạn điều tra vụ án; cho đến giai đoạn truy tố; giai đoạn xét xử và trong một số hoạt động tố tụng khác.

Bên cạnh đó, việc hạn chế đến mức thấp nhất số lần lấy lời khai người bị xâm hại tình dục dưới 18 tuổi cũng thể hiện sự tôn trọng quyền con người, danh dự, nhân phẩm của người bị hại.

Để thông tư này đi được vào cuộc sống, theo luật sư cần thực hiện những gì? 

Để Thông tư liên tịch số 01/2022 đi được vào cuộc sống, đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người dưới 18 tuổi bị xâm hại tình dục thì cần tăng cường kỹ năng điều tra, kỹ năng lấy lời khai của điều tra viên hay các kỹ năng xét hỏi, tranh tụng cho người có thẩm quyền, người tham gia quy trình tố tụng và những người có trách nhiệm liên quan khác... Cần đảm bảo sự tham gia của luật sư xuyên suốt quá trình tố tụng, từ những giai đoạn điều tra cho đến khi xét xử xong.

Tăng cường, đẩy mạnh các biện pháp tuyên truyền pháp luật về bảo vệ trẻ em, người chưa thành niên tới các gia đình, trường học, khu dân cư, các vùng kinh tế khó khăn, người dân tộc thiểu số nhằm hạn chế nhất những hành vi xâm hại tình dục và cách xử lý khi có hành vi xâm hại diễn ra. Cuối cùng, cần có chế tài nghiêm khắc với những trường hợp vi phạm quy định tại Thông tư này để tạo tính răn đe, tăng cường trách nhiệm của những người, tổ chức, cơ quan có thẩm quyền.

Xin cảm ơn luật sư!